Tattvarthadhigam Sutram Part 03

Author(s): Rajshekharsuri, Dharmshekharvijay, Divyashekharvijay
Publisher: Arihant Aradhak Trust

Page 187

સૂત્ર-૧૬
શ્રી તત્વાર્થાધિગમસૂત્ર અધ્યાય-૩
૧૬૩
भावादिति सूचयति, यशोलक्ष्म्यादियोगाद्भगवन्तः, परमर्षयः कृतार्थत्वे सति सन्मार्गोपदेशेन भव्यसत्त्वाभ्युद्धरणात्, तीर्थकरणहेतवस्तच्छीलास्तदनुलोमवृत्तयो वा तीर्थकराः । _ 'अत्रोत्पद्यन्ते' पञ्चदशसु क्षेत्रेषु, एतेष्वेव पुनः सकलकर्मक्षयं विधाय सिद्धिमभिधावन्ति, नान्यत्र क्षेत्र इति, अतो निर्वाणाय कर्मणः सिद्धभूमयः कर्मभूमय इति, अतः सकलकर्माग्निविध्यापनाय सिद्धिप्राप्त्यै भूमयः कर्मभूमयोऽभिधीयन्त इति ।
परिशेषलब्धमकर्मभूमिशब्दार्थमाख्याति-'शेषास्त्वि'त्यादि, जम्बूद्वीपे हैमवतहरिवर्षरम्यकहैरण्यवताख्याश्चतुरो वंशाः, एते एव धातकीखण्डेऽष्टौ द्विगुणाः पुष्कराद्धेऽष्टौ एकत्र विंशतिर्वंशाः, सह अन्तरद्वीपैरेकोरुकादिभिः षट्पञ्चाशद्भिरकर्मभूमयो भवन्ति, तीर्थकरजन्मादिरहितत्वात्,
पूर्वापोदितमर्थमुपसंहरति-'देवकुरूत्तरकुरवस्तु कर्मभूम्यभ्यन्तरा अप्यकर्मभूमय इति, सर्वदा चरणप्रतिपत्तेरभावादित्यवगमयति ॥३-१६॥
अर्थ- 'मनुष्यक्षेत्र' इत्यादि भाष्य छे. मनुष्यक्षेत्रमा मढी द्वीपोनी અંદર પાંચ ભરત, પાંચ ઐરાવત અને પાંચ મહાવિદેહ એમ ૧૫ કર્મભૂમિ છે. મહાવિદેહમાં સંપૂર્ણ ક્ષેત્રમાં કર્મભૂમિપણું પ્રાપ્ત થવાથી અપવાદ કરે છે- દેવકુરુ-ઉત્તરકુરુ સિવાય મહાવિદેહો કર્મભૂમિ છે. દેવકુરુ-ઉત્તરકુરુ મહાવિદેહની અંદર હોવાથી તે બેનો નિષેધ કર્યો છે.
કર્મભૂમિ એવા શબ્દનો શબ્દાર્થ શો છે? એવા પ્રશ્નના ઉત્તરને કહે છે- સંસારરૂપ કિલ્લાના પારને પમાડનાર એવા જ્ઞાન, દર્શન, ચારિત્રરૂપ મોક્ષમાર્ગના જ્ઞાતા, કર્તા, ઉપદેશક ભગવાન પરમર્ષિ શ્રી તીર્થકર અહીં(=કર્મભૂમિમાં) ઉત્પન્ન થાય છે, અહીં જ ઉત્પન્ન થયેલા સિદ્ધ થાય छ, ४ ४-भेद नलि.
સંસાર નારકાદિભેદ સ્વરૂપ છે. તે જ દુર્ગ છેeગહન છે. કેમકે અનેક જાતિઓથી યુક્ત છે અને દુઃખ સ્વરૂપ છે. તેનો અંત એટલે પાર. પારને