Tattvarthadhigam Sutram Part 03

Author(s): Rajshekharsuri, Dharmshekharvijay, Divyashekharvijay
Publisher: Arihant Aradhak Trust

Page 190

૧૬૬
શ્રી તત્ત્વાર્થાધિગમસૂત્ર અધ્યાય-૩
-૧૮
भाष्यं- नरो नरा मनुष्या मानुषा इत्यनर्थान्तरम् । मनुष्याणां परा स्थितिस्त्रीणि पल्योपमान्यपरान्तर्मुहूर्तेति ॥३-१७॥
ભાષ્યાર્થ–ના, મનુષ્ય અને માનુષ એ શબ્દો પર્યાયવાચી છે. મનુષ્યોની ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિ ત્રણ પલ્યોપમ અને જઘન્ય સ્થિતિ અંતર્મુહૂર્ત છે. (૩-૧૭)
टीका- 'नरो नरा' इत्यादि भाष्यम्, पर्यायाख्यानेन व्याख्यानमेतत् नृशब्दस्य,
परा-उत्कृष्टा स्थिति-आयुषोऽवस्थानं जीवितकालः त्रीणि पल्योपमानि मनुष्याणां, एतानि चाद्धापल्योपमेन जीवानामायूंषि गण्यन्ते, अपरा अन्तर्मुहूर्ता जघन्या स्थितिरायुषोऽन्तर्मुहूर्तपरिमाणा भवति ॥३-१७॥
ટીકાર્થ–નરો, નર/ રૂત્યાદિ ભાષ્ય છે. શબ્દના પર્યાયો(=પર્યાયવાચી શબ્દો) કહેવા દ્વારા 7 શબ્દનું આ વ્યાખ્યાન છે, અર્થાત્ 7, નર, મનુષ્ય અને માનુષ એ શબ્દો એક અર્થવાળા છે.
પર એટલે ઉત્કૃષ્ટ(=વધારેમાં વધારે). સ્થિતિ એટલે આયુષ્યનું રહેવું, અર્થાત્ જીવનનો કાળ. મનુષ્યોની ત્રણ પલ્યોપમ ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિ છે. જીવોના આ આયુષ્યને અદ્ધાપલ્યોપમથી ગણવામાં આવે છે. મનુષ્યોના આયુષ્યની જઘન્ય(ઓછામાં ઓછી) સ્થિતિ અંતર્મુહૂર્ત પ્રમાણ છે. (૩-૧૭) તિર્યંચોના આયુષ્યનો કાળતિર્થોનીનાં રૂિ-ટા
સૂત્રાર્થ– તિર્યંચોની પણ પર અને અપર સ્થિતિ અનુક્રમે ત્રણ પલ્યોપમ અને અંતર્મુહૂર્ત છે. (૩-૧૮)
भाष्यं-तिर्यग्योनिनां च परापरे स्थिती त्रिपल्योपमान्तर्मुहूर्ते भवतो यथासङ्घयमेव । पृथक्करणं यथासङ्ख्यदोषविनिवृत्त्यर्थम् । इतरथा इदमेकमेव सूत्रमभविष्यदुभयत्र चोभे यथासङ्घयं स्यातामिति ।