Swopagnyashabda maharnavnyas Bruhannyasa Part 2

Author(s): Hemchandracharya, Lavanyasuri
Publisher: Jain Granth Prakashak Sabha

Page 12

बृहद्वात्ति-बृहन्न्यास-लघुन्याससंवलिते
[पा० १. सू० ५.]
नागमः। अत एवातिजराः स्त्रिय इत्यादौ “ गोश्चान्ते." अत्यप्' इति स्थिताद् भ्यामि सत्यपि तदन्तग्रहणे * निर्दि[२. ४. ९६.J इति इस्वत्वे “ आत्" [२. ४. १८.1 इत्यापि श्यमानस्यादेशा भवन्ति * इति अप एवादेशे-स्वदभ्याम् तेन विभक्तिस्वरस्य व्यवधानाजरसादेशो न भवतीत्याह-स्त्रियां अत्यदभ्याम् । स्यादौ भकारस्थाकारान्तस्याविद्यमानत्वाद्40 त्वित्यादि । [जराम्रामिति-7 जराया अग्रमिति समासः, भ इत्यकार उच्चारणार्थः ॥ २. १. ४. ॥ 5असमासो वा । जराया अयं “तस्येदम" [६.३.१६०. mmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmm इत्यणि-जारः। जराया अपत्यमिति “ द्विखरादनद्याः" [६. न्या० स०-अपोऽद्भे इति । स्वभ्याम्-शोभना अति
पूजास्वतेः प्राक टात्" १. ७१.] इत्येयणि-जारेयः, अत्र स्थादावित्यनुवर्तमानान शयिता वा आपो ययोरिति विग्रहे भवति ॥२. १. ३. ॥
७. ३. ७२.] इति समासान्तप्रतिषेथे भ्यामि सत्यपि तदन्त
ग्रहणे * निर्देिश्यमानस्यादेशा भवन्ति * इत्यप एकादेशः । अ-45 न्या० स०-जराया इत्यादि । 'जरसा, कुण्डानि' इत्यत्र द्वयोः ब्भक्ष इति-" शीलि-कामि०" [६.१.७३.] इति णः॥४॥॥ 10सावकाशत्वात् परत्वाज्जरसादेश एवेत्याह-शौ परत्वादिति । ननु |
पूर्वमपि नागमे को सनागमस्यादेशे पुन डन्तलक्षणनागमे च रूपस्य आ रायो व्यञ्जने ।२।१।५॥ सिद्धत्वात् किं परत्वचिन्तयेति ? उच्यते-यदि पूर्व नागमः स्यात् न०प्र०-स्वसम्बन्धिन्यन्यसम्बन्धिनि वा व्यअनादौ स च पूर्वभक्तः प्रकृतिमेवानन्यव दिदध्यात्, अवयवस्य तु जर- स्यादी परेरैशब्दस्याऽऽकारोऽस्तादेशो भवतिरा:. हे राः!, शब्दस्य विभक्ती जरसादेशो विधीयमानो न प्राप्नोति; अथवा पूर्व अतिराः, राभ्याम् ३, राभिः, राभ्यः३, रासु एकदेशविकृत-50 नागमस्ततः * आगमोऽनुपघाती * इत्यनेन न्यायेन जरसा देशे कृते स्थानन्यत्वाद अतिराभ्यां कुलाभ्याम् , अतिरासु कुलेषु । सकारात् परस्य नागमस्य श्रव स्यात्, यथा-' अतिजरमन् ' व्यञ्जन इति किम् ? रायो, रायः । स्यादावित्येव-रेसूत्रम् , इति तस्मात् परत्वाज्जरसादेश इति । त्रियां विति-- अति- भयम । स्मीत्येव सिद्ध व्यञ्जनग्रहणमुत्तरार्थम् ॥ ५॥ जरया' इत्यत्र हि अतिजरशब्दात् प्रवृत्तेनाप् प्रत्ययेन जराशब्दो न्य-|ommmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmm
वधीयते । जारः, जारेयः, जराया अयम् " तस्येदम्" [६. श०या०-आ रायो.1 आकारस्यैकवर्णत्वात् “षष्ठ्या 20३. १०४.] इत्यम् , जराया अपत्यम् “द्विस्वरादनथा." [६. अन्तस्य" [७. ४. १०६] इति रैशब्दान्तस्यैव भवतीत्याह-55 १. ७१. ] इति एयण ॥ ३ ॥
आकारोऽन्तादेश इति । अथ सत्यपि तदन्तग्रहणे रैशब्दा
mmmmmmmm |न्तस्य नपुंसकवृत्तौ “क्लीबे" [२. ४. ९३.] इति इस्वत्वे अपोऽद् भे।२।१॥४॥ ततो भ्यामादौ रैशब्दस्योच्यमानमात्वं रैशब्दाभावान्न स्यादित० प्र०-अप' इत्येतस्य स्वसम्बधिन्यन्यसम्बधिनि वा ष्यते चेत्याह-एकदेशविकृतेत्यादि । अथ सकार-भकारावभकारादी स्यादौ परतः 'भद्' इत्ययमादेशो भवति । मद्धिः, न्तरेग रैशब्दात् स्यादेरन्यस्य व्यञ्जनस्यासम्भवालाघवार्थे च स्भी-60. 25 अद्भयः, स्वद्याम् , अत्यद्याम् । भ इति किम् ? आप- त्येवोच्यतां कि व्यजनग्रहणेनेत्याह-स्भीत्यादि-यद्येवं तत्रैव किस्तिष्ठन्ति, अपः पश्य, अपाम्, अप्स। स्यादावित्येव-यता किमत्रानेन संदेहास्पदेन ? नवम्-अप्रधानत्वाद रेशब्दाअब्भक्षः ॥ ४॥
दामो नामादेशोऽप्यस्ति तत्रापि यदि प्रयोगस्तदा तस्मिन्नपि
भवितव्यमित्येतदर्थमिहोपादानम् ॥२. १. ५.॥ श०भ्या०-अपो० । अत्र नामाधिकारात् तस्य च तदन्तस्य च ग्रहणेऽप्येकवर्णत्वात् “षष्ठया अन्तस्य" [ ७. ४. न्या०स०-आ रायो इत्यादि। आकारस्यैकवर्णत्वात् “प-65 30१०६.] इति पकारस्यायं देकार आदेशः, अथवा “ अद्”ष्ठया अन्त्यस्य" [७. ४. १०६.] इति रैशब्दान्तस्यैव भवति ।
इत्ययमादेशः, तत्रापि प्रागप्यकारस्य विद्यमानत्वादनुवादक- स्मीत्येव सिद्धे इति-आमि तु रायमतिक्रान्तानि यानि तेषां त्वाद् दकारमात्रस्यात्रादेशत्वम् , अथवा समुदाय उपादेयस्त-" कीबे" [२. ४. ९७.] इत्यनेन हस्खले सति * सन्निपात-12 दर्थमवयवोपादानम्, तत्र यदर्थः प्रयासः स एव साक्षादुपा- लक्षण* इत्यादिन्यायान् इकाररूपं हवमाभित्य समुत्पन्नो नाम्
दीयत इति विद्यमानस्याप्यकारस्य पुनरुपादानम् । अपशब्दस्य तद्विधाताय नोत्सहते, तर्हि “ दीयों नामि०" [१. ४. ४७.] 35केवलस्य बहर्थविषयत्वाद् बहुवचनेनोदाहरति-अद्रिरित्यादि। इत्यादिना दीघोऽपि न प्राप्नोति, सत्यम्--तदा अनित्यत्वादस्य न्याय
शोभना अतिशयिता वा आपो ययोरिति विग्रह "पूजाखतेः स्य भवत्येव दीर्घः, यतो न्याया हि स्थविरयष्टिन्यायेन प्रवर्तन्ते । - प्राक् टात्" [७. ३. ७१.] इति समासान्तप्रतिषेधे 'स्वप्, उत्तरार्थमिति-ययेवं तत्रैव क्रियताम् , किमत्रानेन सन्देहास्पदेन ?