Shad Darshan Samucchay

Author(s): Luigi Suali
Publisher: Asiatic Society

Page 126

१२२ घड्दर्शनसमुच्चयः सटौका ।
स्थानेश्वरः, अस्मदाद्यन्यज्ञाहत्ववत् । द्वितीये ऽप्यस्य सर्वज्ञत्वमेव स्थानेश्वर्य, सुगतादिवत् । अथ कर्तृत्वं, तर्हि कुम्भकारादौनामप्यनेककार्यकारिणामेश्वर्यप्रसक्तिः। नाप्यन्यत्, इच्छाप्रयत्नव्यतिरेकेणान्यस्यैश्वर्यनिबन्धनस्येश्वरे ऽभावात् ॥ किं चेश्वरस्य 3 जगनिर्माणे यथारुचिप्रवृत्तिः १ कर्मपारतन्व्येण २ करुणया २ क्रौडया ४ निग्रहानुग्रहविधानार्थ ५ स्वभावतो ६ वा। अत्राधविकल्पे कदाचिदन्यादृश्येव सृष्टिः स्यात् । द्वितीये स्वातग्व्यहानिः । बतौये सर्वमपि जगत्मुखितमेव करोति । अथेश्वरः
किं करोति। पूर्वार्जितैरेव कर्मभिर्वशौकता दुःखमनुभवन्ति । 10 तदा तस्य कः पुरुषकारः, अदृष्टापेक्षस्य च कर्तृत्वे किं तत्कल्प
नया, जगतस्तदधीनतेवास्तु । चतुर्थपञ्चमयोस्तु रागद्वेषताभावः प्रसज्यते । तथाहि “रागवानीश्वरः क्रीडाकारित्वाद्दालवतथा, अनुग्रहप्रदत्वाद्राजवत्तथा इषवानसौ निग्रहप्रदलात्तर
देव" इति। अथ स्वभावतः, तमुचेतनस्थापि जगत एव 15 खभावतः प्रवृत्तिरस्तु; किं तत्कर्टकल्पनयेति । न कार्यत्वहेतु
बुद्धिमन्नं कर्तारमीश्वरं साधयति । एवं सन्निवेशविशिष्टत्वादचेतनोपादानवादभूतभाविवादित्यादयोऽपि स्वयमुत्थाप्याः, तुल्याक्षेपसमाधानत्वात् । किं च पित्यादेबुद्धिमत्पूर्वकत्वे साध्ये प्रदीयमानाः सर्वेऽपि हि हेतवो विरुद्धा दृष्टान्तानुग्रहेण 20 मशरीरासर्वज्ञासर्वकर्टपूर्वकत्वमाधनात् । न च धूमात्पावकानु
माने ऽण्यं दोषः, तत्र तार्णपार्णादिविशेषाधारवक्रिमात्रव्याप्तस्य धमस्य दर्शनात् । नैवमत्र सर्वज्ञासर्वज्ञकर्तविशेषाधि