Shad Darshan Samucchay

Author(s): Luigi Suali
Publisher: Asiatic Society

Page 168

घड्दर्शनसमुच्चयः सटौकः ।
दसत्त्वं भवते, तथैकः समयो ऽपौति । अयं च कालो न निर्वर्तककारणं नापि परिणामिकारणं, किंतु स्वयं संभवतां भावानामम्मिन् काले भवितव्यं नान्यदेत्यपेक्षाकारणम् । कालहता वर्तनाच्या वस्तूनामुपकाराः। अथवा वर्तनाच्या उपकाराः 5 कालस्य चिङ्गानि, ततस्तानाह “वर्तना परिणामः क्रिया
परत्वापरत्वे च" [तत्त्वार्थाधिगमः ५, २२] । तत्र वर्तन्ते खयं पदार्थाः, तेषां वर्तमानानां प्रयोजिकाकालाश्रया वृत्तिर्वर्तना, प्रथमममयाश्रया स्थितिरित्यर्थः । १ । परिणामो द्रव्यस्य खजात्यपरित्यागेन परिस्पन्देतरप्रयोगजपर्यायस्वभावः परिणामः । 10 तद्यथा। वृक्षस्याङ्कुरमूलाद्यवस्थाः परिणामः, श्रासौदङ्करः
सम्पति स्कन्धवानेषमः पुष्पिव्यतीति । पुरुषद्रव्यस्य बालकुमारयुवाद्यवस्थाः परिणमः। एवमन्यत्रापि। परिणामो द्विविधः, अनादिरमूर्तषु धर्मादिषु, मूर्तषु तु मादिरधेन्द्रधनुरादिषु स्तम्भकुम्भाम्भोरुषादिषु च । चतुविभागकतो वेलाविभागकृतश्च 15 परिणामस्तुनजातीयानां वनस्पत्यादौनामेकस्मिन्काले विचित्रो
भवति २। प्रयोगविस्त्रमाभ्यां जनितो जीवानां परिणामेन व्यापारकरणं किया, तस्था अनुग्राहकः कालः । तद्यथा । नष्टो घटः, सूर्य पश्यामि, भविष्यति दृष्टिरित्यादिका प्रतीतादिव्यपदेशाः परस्परामंकीर्णा यदपेक्षया वर्तन्ते, म कालः ३ । 20 इदं परमिदमपरमितिप्रत्ययाभिधाने कासनिमित्ते ४ । तदेवं
वर्तनाद्युपकारानुमेयः कालो द्रव्यं मानुषक्षेत्रे । मनुष्यलोकाइतिः कालद्रव्यं नास्ति। पन्नो हि भावास्तत्र स्वयमेवोत्पद्यन्ने व्यय