Sankalit Sanskrit Niyamavali

Author(s): Bhuvanbhanusuri, Divyaratnavijay, Abhayshekharsuri
Publisher: Jayaben Ratilal Shah Jain Pathshala

Page 9

કાળના છ ભેદ ન વર્તમાન કાળ, ભૂતકાળ ત્રણ પ્રકારે, ભવિષ્યકાળ બે પ્રકારે. VO વર્તમાન કાળ વર્તમાનની ક્રિયાનું સૂચક રૂપ તે વર્તમાકાળનું રૂપ.
ઘ.ત. સ ગુચ્છતિ = તે જાય છે. 0 ભૂતકાળ - (૧) હ્યસ્તનભૂતકાળ (૨) અદ્યતનભૂતકાળ (૩)પરોક્ષભૂતકાળ. (૧) ભૂતકાળમાં થયેલી ક્રિયાનું સૂચક રૂપ તે હ્યસ્તનભૂતકાળનું રૂપ.
દા.ત. સો મચ્છત્ = તે ગયો. (૨) ૨૪ ક્લાકમાં થઈ ગયેલ ક્રિયાનું સૂચક રૂપ તે અદ્યતનભૂતકાળનું રૂપ.
ઘાત સો ગામ = તે ગઇકાલે ગયો. (૩) A ઐતિહાસિક વાત જણાવતા, B અણગમતી વાતને સાવ ઉડાડી દેવા માટે બોલાતા અત્યંત જૂઠા અને C અભાન અવસ્થામાં બોલાતા-- વાક્યોમાં પરોક્ષના રૂપો વપરાય છે. દા.ત. 2 રામો રોના વમૂવ = રામ રાજા થયો.
b એકે બીજા પર આક્ષેપ કરતાં કહ્યું તે કાનપુરમાં ચોરી કરી ત્યારે એ વાતને ઊડાડવા બીજો કહે હું કાનપુર ગયો નથી. અહી પરોક્ષકાળનોપ્રયોગથાય.
અર્થાત... ગર્લ્ડ #ાનપુર ને નામ
c નિદ્રાથી મર્દ વિતત્તાપ = નિદ્રામાં મેં વિલાપ કર્યો *ત્રણે ભૂતકાળના સ્થાને અદ્યતનભૂતકાળ નો પ્રયોગ પણ થાય છે. *પોસ અને અદ્યતનભૂત ના સ્થાને હ્યસ્તનભૂત નો પ્રયોગ પણ થાય છે. O ભવિષ્યફળ - ૧. શ્યસ્તનભવિષ્યકાળ ૨. સામાન્યભવિષ્યકાળ. ૧. બીજે દિવસે થનારી ક્રિયાનું સૂચક રૂપ તે શ્વસ્તનભવિષ્યકાળનું રૂપ.
.ત. સ ો નયપુરે અન્ત = તે આવતી કાલે જયપુર જશે. ૨. કોઇ પણ ભવિષ્યમાં થનારી ક્રિયાનું સૂચક રૂપ તે સામાન્યભવિ નું રૂપ. દા.ત. સ નાગપુર મધ્યતિ = તે નાગપુર જશે. *શ્વતનભવિષ્યના સ્થાને સામાન્યભવિષ્યનો પ્રયોગ પણ થાય છે. અર્ષના ચાર પ્રકાર – ૧આજ્ઞાર્થ.
૨ વિધ્યર્થ ઉકિયાતિ ચર્થ આશીર્વાદાર્થ. V૧. આશાઈ - કોઈને આજ્ઞા કરવા કે પોતાની ઇચ્છા જણાવવી વગેરે અર્થમાં આ અર્થના (પ્રત્યય યુક્ત) રૂપો વપરાય છે. જેમકે પિતા પુત્રને આજ્ઞા કરે કે “ઘડો લઇ આવ' ત્યારે પરમાન એવો પ્રયોગ થાય. મારે સામાયિક કરવું છે. (કરવાની ઇચ્છા છે) તો 'મર્દ સામયિ રવાળિ' એવો પ્રયોગ થાય.