________________
સાધકે પોતાની સાધનાને, આ રીતે, લક્ષ્ય સાથે સાંકળવી જોઈએ. આ થયું નિશ્ચય-વ્યવહારનું સમતુલન.
નિશ્ચય નય હૃદયના ભાવને પ્રાધાન્ય આપશે. વ્યવહાર નય ક્રિયાને પ્રાધાન્ય આપશે.
નિશ્ચય નય સાક્ષીભાવ પર ભાર મૂકશે. વ્યવહાર નય ક્રિયા પર. મહોપાધ્યાય શ્રી યશોવિજયજી મહારાજ કૃત ‘નિશ્ચય-વ્યવહા૨ ગર્ભિત’ શ્રી શાન્તિજિન સ્તવનામાં નિશ્ચય નય વાદી વ્યવહારનું ખંડન કરતાં દલીલ આપે છે કે કર્તાને તો ક્રિયાનું દુઃખ અનુભવવું પડે છે, કર્તા હાથીની જેમ કર્તૃત્વના મેદાનમાં લડાઈ કરે છે; જ્યારે સાક્ષી નિજ ગુણોમાં આનંદ માણે છે.
એ જ રીતે, આત્મા જ સામાયિક છે એમ ભગવતી સૂત્રમાં કહ્યું છે. એટલે કે આત્મામાં રહેલ સમભાવ તે જ સામાયિક છે એમ ત્યાં કહેવાયું.
વ્યવહાર નય પોતાની વાતનું સમર્થન આ રીતે કરે છે ઃ જરૂર, ભાવ એ મહત્ત્વની વસ્તુ છે અને અમે તેને સત્કારીએ છીએ. પણ ભાવ પણ નવો, નવો ક્રિયાથી જ આવે છે. ક્રિયાથી જ તે ભાવ વધે છે. અને એ કારણસર, સાધક પોતાની ભૂમિકાથી નીચે પડતો નથી; પણ આગળ આગળ વધે છે.
૧. કરતા હુઈ હાથી પરે જુઝે, સાખી નિજ ગુણ માંહે સલૂઝે; કરતા તે કિરિયા દુઃખ વેઠે, સાખી ભવતરુકંદ ઉચ્છેદે...
૨. આયા સામાÇ - ભગવતી સૂત્ર.
૩. ભાવ નવો કિરિયાથી આવે, આવ્યો તે વળી વાધે;
નવિ પડે, ચઢે ગુણશ્રેણે, તેણે મુનિ કિરિયા સાથે...
- નિશ્ચય-વ્યવહાર ગર્ભિત શ્રી શાન્તિનાથ સ્તવન, ૪/૫
સમાધિ શતક ૧૩૨
