________________
૦ વર્ષ: (૫૦) + ૭૦ અંક: ૮૦
૦ તા. ૧૬-૮-૯૬૦૦Regd. No. MH. By.South 54. Licence 37
૦૦ શ્રી મુંબઈ જૈન યુવક સંઘનું માસિક મુખપત્ર૦૦૦
પ્રબુદ્ધ જીવી
૦૦૦ પ્રબુદ્ધ જીવન પાક્ષિક ૧૯૩૯થી ૧૯૮૯ઃ૫૦ વર્ષ૦૦૦ વાર્ષિક લવાજમ રૂ. ૫૦૦૦૦
તંત્રી ૨મણલાલ ચી. શાહ जहा लाहो तहा लोहो, लाहा लोहो पवड्ढई।
--ભગવાન મહાવીર [ જેમ લાભ થાય તેમ લોભ થતો જાય છે. લાભથી લોભ વધે છે ] જીવમાં કેટલાક શુભાશુભ સંસ્કાર અનાદિ કાળથી ચાલ્યા આવે મેળવવા પરષાર્થ કરે છે. એ લાભની પોતાને આવશ્યકતા છે કે નહિ છે. આહાર, ભય, મૈથુન અને પરિગ્રહ એ મુખ્ય સંજ્ઞાઓ જીવમાં વિષે તે વિચારતો નથી અને એથી જ એનો લાભ લોભમાં પરિણમે છે. અનાદિ કાળથી ચાલી આવે છે. જે સંજ્ઞાઓ છે તેની બાબતમાં જીવને
વળી ઉત્તરાધ્યયનસૂત્રમાં કહ્યું છે: બહુ શીખવવું પડતું નથી. એ સંજ્ઞા જાગ્રત થતાં તે પ્રમાણે જીવન તરત વર્તવા લાગે છે. બાળક જન્મે કે તરત એની આહાર સંજ્ઞા ચાલુ થાય છે.
सुवण्णरुप्पस्स उ पबया भवे । જન્મેલું બાળક તરત પોતાની મેળે ધાવવા લાગે છે. જન્મેલા બાળકને सिया हु केलाससमा असंखया । સ્તનપાન કરવું જોઇએ ત્યારે તરત આશ્ચર્ય સહિત વિચાર આવે કે
नरस्स लुद्धस्स न तेहिं किंचि, બાળકને આવું શીખવ્યું હશે કોણે ? પૂર્વ જન્મના સંસ્કાર વિના એમ બની શકે નહિ. એવી જ રીતે બીજી સંજ્ઞાઓની બાબતમાં પણ આપણે
इच्छा हु आगाससमा अणन्तिया ॥ જોઇ શકીએ છીએ. નાના બાળકમાં અમુક વસ્તુ પોતાની છે, પોતાને લોભી માણસને કદાચ કૈલાસ પર્વત જેવા સોના અને ચાંદીના રાખવી કે મેળવવી ગમે છે. બીજાને એ જલદી આપી શકતું નથી. એમાં અસંખ્ય પર્વત મળી જાય તો પણ તેને સંતોષ થતો નથી, કારણ કે ઇચ્છા એની પરિગ્રહ સંજ્ઞા કામ કરે છે. લોભનું બાહ્ય લક્ષણ તે ચીજવસ્તુઓ આકાશ જેટલી અનંત છે. માટે કે જીવંત પ્રાણીઓ કે મનુષ્યોમાં “આ મારું છે' એવો મમત્વનો ભાવ રહેલો છે. એટલે જ લોભની વ્યાખ્યા નીચે પ્રમાણે આપવામાં
હેમચન્દ્રાચાર્યે મનુષ્યનો લોભ કેવો વધતો જાય છે તેનો ક્રમ આવે છે:
દર્શાવતાં “યોગશાસ્ત્રમાં કહ્યું છે: बाह्यार्थेषु ममेदं बुद्धिर्लोभः ।
धनहीनः शतमेकं सहसं शतवानपि । બાહ્ય પદાર્થમાં મમત્વબુદ્ધિ એટલે લોભ. “આ મારું છે' એટલો
सहस्राधिपतिर्लक्ष कोटिं लक्षेधरोऽपि च ॥ ભાવ જન્મ્યો ત્યા લોભની શરૂઆત થઈ જાય છે, લોભ એટલે આસક્તિ, રાગ, સ્વામિત્વનો ભાવ, પરિગ્રહવૃત્તિ,
कोटीश्वरो नरेन्द्रत्वं नरेन्द्रश्चक्रवर्तिताम् । મમત્વબુદ્ધિ.
चक्रवर्ती च देवत्वं देवोऽपिन्द्रत्वमिच्छति ॥ ભગવાન મહાવીરે ઉત્તરાધ્યન સૂત્રમાં કહ્યું છે:
इन्द्रत्वेऽपि संप्राप्ते यदिच्छा न निवर्तते । जहा लाहो तहा लोहो, लाहा लोहो पवढई। ।
मूले लधीयांस्तल्लोभः शराव इव वर्धते ।। दो मास कयं कज्ज कोडीए वि न निट्ठियं ॥
- ધનરહિત માણસને સોની ઇચ્છા થાય છે, સોવાળો હજારની ઇચ્છા એટલે કે જેમ જેમ લાભ થાય તેમ તેમ લોભ થાય છે. લાભથી કરે મારવાળો
ન થાય છે. લાભથા કરે છે, હજારવાળો લાખની ઇચ્છા કરે છે, લાખવાળો કરોડની ઇચ્છા લોભ વધતો જાય છે. બે માસા સોનાથી જે કામ પાર પડી શકે તે કામ કરે છે. કરોડવાળો રાજા થવાની ઇચ્છા કરે છે, રાજા ચક્રવત થવાની કરોડોથી પણ પૂરું થતું નથી.
ઇચ્છા કરે છે, ચક્રવર્તી દેવ થવાની ઇચ્છા કરે છે, દેવ દેવેન્દ્ર થવાની લોભ અને લાભને બહુ ધનિષ્ઠ સંબંધ છે. જેમ લાભ થતો જાય ઈચ્છા કરે છે. ઇન્દ્રપણું પ્રાપ્ત થવા છતાં ઇરછાની નિવૃત્તિ થતી નથી. તેમ લોભ વધતો જાય. લાભ થતાં માણસમાં પોતાની શક્તિ માટે, અને લોભ મૂળમાં તો ઘણો નાનો હોય છે પણ શરાવ એટલે કોડિયું નીચેથી પોતાની સફળતા માટે આત્મવિશ્વાસ વધતો જાય છે અને તે વધુ લાભ ઉપર જતાં પહોળું અને મોટું થતું જાય છે તેમ લોભ પણ વધતો જાય છે.
