________________
૦ વર્ષ: (૫૦) + ૭૦ અંક: ૯-૧૦૦
૦ તા. ૧૬-૧૦-૯૬૦૦ Regd. No. MH. By. /south 54. Licence 37
૦૦૦ શ્રી મુંબઈ જૈન યુવક સંઘનું માસિક મુખપત્ર ૦૦૦
પ્રભુદ્ધ ઉUવળી
૦૦૦ પ્રબુદ્ધ જીવન પાક્ષિક ૧૯૩૯થી ૧૯૮૯ ૫૦ વર્ષ૦૦૦વાર્ષિક લવાજમ રૂ. ૫૦૦૦૦
તંત્રી રમણલાલ ચી. શાહ
કલામાં અશ્લીલતા
સિનેમા માંગી થાય છે. અરજીમાં જીવનના વિવિધ વિષયોન...
એમણે સારું કર્યું છે. જો કે સૈને
આંતરરાષ્ટ્રીય ખ્યાતિ ધરાવનાર સુપ્રસિદ્ધ ચિત્રકાર મકબૂલ ફિદા જીવનના જે વિવિધ પ્રકારના અનુભવો છે તેમાં પુખ્ત વય પછી એક હુસૈનનાં જૂના અને નવાં એવાં કેટલાંકનગ્ન ચિત્રો અંગે વિવાદ સર્જાયો અનુભવ તે કામભોગનો છે. બધાની કામવાસના એક સરખી ન હોય. છે. અમદાવાદમાં તો એમના ચિપ્રદર્શન અંગે વિરોધીઓ તરફથી વળી બધાની કામવાસના સંપૂર્ણપણે યથેચ્છ સંતોષાય તેવું પણ બનતું ભાંગફોડિયા પ્રવૃત્તિ પણ થઈ છે. કલાવિવેચકોમાં પણ હુસૈનનાં ચિત્રો નથી. અંગે ભિન્ન ભિન્ન મત પ્રવર્તે છે.
લોકોની જે લાગણી દુભાઈ છે તે માટે ચિત્રકાર હસૈને ક્ષમા માંગી થાય છે. અરુણોદય, આકાશમાં વાદળાં, મેઘધનુષ્ય, હરિયાળાં વૃક્ષો, લીધી છે એ એમણે સારું કર્યું છે. જો કે હુસૈને ધમઢષથી પ્રેરાઇને સરસ્વતી સાગરમાં ભરતી ઓટ, નદીનાં સમથળ વહેતાં પાણી, પૂર્ણિમાનો ચંદ્ર, દેવીનું ચિત્ર ઇરાદાપૂર્વક નગ્ન દોર્યું હોય તો માત્ર ઔપચારિક વિકસતાં પુષ્પો વગેરે પ્રકૃતિનાં તત્ત્વો મનુષ્યના ચિત્તને આલ્હાદપૂર્વક ક્ષમાયાચના તે માટે પૂરતી ન ગણાય. આ ચિત્ર કેટલાંક વર્ષ પહેલાં પ્રભાવિત કરે છે. તેવી રીતે નિર્દોષ બાળકો, મુગ્ધ કન્યાઓ, વાત્સલ્યદોરાયું છે અને ત્યારથી વિવાદ ચાલતો રહ્યો છે, પરંતુ હાલ તે વધુ ઉગ્ર સભર માતા, પરાક્રમી પુરુષો વગેરે. તથા એમના જીવનમાં બનતી બની ગયો છે.
ઘટનાઓ પણ મનુષ્યના હૃદયને કે ચિત્તને સભર બનાવી દે છે. એવે કલામાં નગ્નતાનું નિરૂપણ કેટલે અંશે, કેવા પ્રકારનું કરી શકાય વખતે કલાકારોનું હદય નાચી ઊઠે છે અને પોતાના સંવેદનોને વ્યક્ત એ અંગેની વિચારણા ઠેઠ પ્રાચીન કાળથી ચાલી આવે છે. ભારતીય કરવા કોઈક માધ્યમનો આશરો લે છે. કલાકાર પાસે અભિવ્યક્તિની કલા પરંપરામાં પ્રાચીન કાળથી કેટલાંક ધોરણો નિયત થયેલાં છે. કલા, મૌલિકતા અને વૈયક્તિતા હોય છે. એ હોય તો જ એની કલાકાત એકંદરે કવિઓ, કલાકારો એને જ અનુસરતા રહ્યા છે. આમ છતાં બીજાના હૃદય સુધી પહોંચી તેને આનંદાનુભૂતિ કરાવી શકે છે. જેમ વખતોવખત કલાકારો આ મર્યાદાને ઓળંગી ગયા હોય એવી ઘટનાઓ આવાં તત્ત્વો, પ્રસંગો, મનુષ્યો કલાનો વિષય બને છે તેમ કામભોગ એ પણ બનતી રહી છે.
આ પણ જીવનનો જ ભાગ હોવાથી કલામાં પણ તેને સ્થાન મળી શકે છે. કલાઓમાં કવિતા, ચિત્ર, શિલ્પ, નાટક, ચલચિત્ર વગેરે કલાઓ
જે કલાકારો એવા અનુભવોથી કે એની કલ્પનાથી પ્રભાવિત થઈ જાય એવી છે કે જેમાં કલાકાર પોતાના માધ્યમ તરીકે શબ્દનો, રંગનો, પથ્થર
છે તે એને અભિવ્યક્ત કરવા કોશિષ કરે છે. પરંતુ એમાં ઘણી વગેરે પદાર્થનો કે નાટક-નૃત્યના અભિનયનો ઉપયોગ કરે છે. તે સાવધાનીથી અપેક્ષા રહે છે.' ઉપયોગ કરતી વખતે તે કોઇ એવા સંવેદનોથી અભિભૂત થઈ જાય છે નગ્નતા અને અશ્લીલતાની વચ્ચે સામાન્ય રીતે કેટલોક સંબંધ કે જેને કારણે તે એને વ્યક્ત કરવા જતાં પોતાની કલાકૃતિને વિવાદાસ્પદ રહેલો છે. તેમ છતાં આપણે એમ નહિ કહી શકીએ કે જ્યાં જ્યાં નગ્નતા બનાવી દે છે, કારણ કે ઉચ્ચ કલાના ધોરણો જ્યારે તે ઉદ્ભધી જાય છે છે ત્યાં ત્યાં અશ્લીલતા છે જ. નગ્નતા એ કુદરતનું એક સ્વાભાવિક એની એને પોતાને ખબર નથી હોતી.
સ્વરૂપ છે. તેમાં નિર્દોષતા પણ હોઇ શકે છે. નાનાં નાનાં નગ્ન બાળકો કેટલાક કલાકારો સ્ત્રીઓની નગ્નતાથી કે કામભોગની ઘટનાથી નિર્દોષતાથી રમતાં-ફરતાં હોય છે. એમની નગ્નતા કોઈને કઠતી નથી. એટલા બધા અંજાઈ જાય છે કે ડઘાઈ જાય છે કે એનો વિચાર એના કુદરતમાં પશુપક્ષીઓ નગ્ન છે, પરંતુ પશુપક્ષીઓની નગ્નતા ચિત્તમાંથી જલદી ખસતો નથી. નગ્નતા એના ચિત્તમાં સવાર થઈ જઈ સ્વાભાવિક છે. એમની નગ્નતામાં કોઈ દોષ રહેલો છે એવું ક્યારેય એની કલા દ્વારા વિવિધ વિકૃત સ્વરૂપે પ્રગટ થઇ જાય છે. એવા કેટલાક નહિ જણાય. તબીબી વિજ્ઞાનનાં પુસ્તકોમાં અને કાયદાનાં પુસ્તકોમાં કલાકારો પોતાના એ અનુભવને શબ્દ, રંગ કે ઈતર માધ્યમ દ્વારા વ્યક્ત નગ્નતાની કેટલીય વાતો સ્પષ્ટ શબ્દોમાં લખવી પડે છે. પણ ત્યાં તે કર્યા સિવાય રહી શકતા નથી. કેટલીક વખત એવી કલાકૃતિમાં સહજરૂપ મનાય છે. ભારતીય સંસ્કૃતિમાં નગ્ન સાધુઓનું, નાગા કલાકારની સાચી અને ઉચ્ચ સૌંદર્યાનુભૂતિ વ્યક્ત થવાને બદલે બાવાઓનું સ્થાન હજારો વર્ષથી ચાલ્યું આવે છે. જૈનોના દિગમ્બર કલાકારની વિકત મનોદશા જ વ્યકત થાય છે. અતપ્ત રહેલી કે વકરેલી સંપ્રદાયમાં મુનિઓ નમાવસ્થામાં રહે છે. એમનાં મંદિરોમાં તીર્થકરોની કામવૃત્તિ કલાકારને જંપવા દેતી નથી. કલ્પનાના માધ્યમ દ્વારા એ ફુટી કે બાહુબલિ વગેરેની ઊભી નગ્ન પ્રતિમાઓ જોવા મળે છે. રોજે રોજ નીકળે છે.
અનેક સ્ત્રી-પુરષો નગ્ન મનિઓનાં અને મંદિરોમાં નવન નિમાયો
