________________
તા. ૧૬-૧૨-૯
પ્રબુદ્ધ જીવન:
સરદાર
* સદા યુવાન
.
D હેમાંગિની જાઈ
નિત્ય નૂતન સૂર્ય જેમ ક્ષિતિજ પરથી આકાશમાં ચડતો જાય અને ધીમે સ્વરાજ્ય વિશેના તેમના વિચારો તેમના જ શબ્દોમાં માણીએ. ધીમે દુનિયા આખીને અજવાળે તેવું સદા યુવાન શ્રી વલ્લભભાઇ પટેલના “અસ્પૃશ્યતાના ડાઘને ધોયા વિના સ્વરાજ્ય આવશે તોય તે પોકળ જીવનમાં બન્યું છે. બારડોલીની લડત પહેલાંનું ઉષાનું અજવાળું માત્ર હશે. હું નાત-જાત ભૂલી ગયેલો માણસ છું. આખું હિંદુસ્તાન મારું ગામ ગુજરાતમાં પ્રસરેલું, કિંતુ બારડોલીની ઐતિહાસિક લડત પછી તેનાં છે. અઢારે વર્ણ મારા ભાઈભાંડ છે.'
' તેજસ્વી કિરણો ભારતભરમાં પ્રસર્યા અને સ્વાતંત્ર્ય સૈનિકોએ તેમની “સ્વરાજ્ય આવશે ત્યારે સ્ત્રીઓના પ્રશ્નોનો ઉકેલ આવશે તે માન્યતા સરદારી સ્વીકારી. .
બરોબર નથી. ખરી વાત તો એ છે કે સ્ત્રીઓને પદભ્રષ્ટ કરવામાં આવી છે ગુજરાતના કિસાનસેવક સરદારશ્રી સમગ્ર ભારતની અખંડતાને તેમને યોગ્ય સ્થાને બેસાડવામાં આવશે ત્યારે જ સ્વરાજ્ય મળશે. એવા સંગોપક, સંવર્ધક અને દેશહિતચિંતક છે. સ્વાતંત્ર્ય સંગ્રામના ભૂવિધાયક સુધારા કાયદાથી થવાના નથી.” અને જનગણમન અધિનાયક છે. વાતોડિયા રાજકારણી (Politician) “ક્રાંતિ ક્રાંતિ શું કરો છો? તમે તમારા જીવનમાં ક્રાંતિ કરી છે? જૂના નહીં ચાણક્ય કક્ષાના વિચક્ષણ રાજનીતિજ્ઞ (Statesman) છે. રીતરિવાજો અને વહેમોનો પડદો ચીરવાની તમારામાં હિંમત છે? તેના
અદમ્ય ઈચ્છાશક્તિ, અખંડ આત્મવિશ્વાસ, અથાક ઉદ્યમ, અતૂટ વિના ક્રાંતિ શી રીતે અસરકારક થવાની છે?' એકાગ્રતા એમને અણુઅણુમાં ઓતપ્રોત છે. એ સ્વમદષ્ટા નથી. કોઇપણ પ્રશ્નને ઉકેલવા સફળતાની આશાસ્પદ કોઇ રીત હોય તો વાસ્તવવાદી, મર્મદર્શી છે. એમના સમકાલીન અને વિશ્વવિખ્યાત પંડિત તે લોકશાહીની છે. લોકશાહી અખતિયાર કરવી હોય તો છાપાંની નહેરુના શબ્દોમાં કહું તો, “કોંગ્રેસમાં એમનું સ્થાન અદ્વિતીય છે. એ સ્થાન સ્વતંત્રતા કરતાં વધારે મહત્વની બીજી એકે સ્વતંત્રતા નથી, કારણ કે તે એમણે ઘડીભર લોકોને મુગ્ધ કરી દે તેવા ચમકારોથી પ્રાપ્ત કર્યું નથી પણ આમજનતાની સ્વતંત્રતા છે.” સંગીન અવિરત પુરુષાર્થ દ્વારા અને હિંદની આઝાદીનાં ધ્યેય પ્રત્યેની સંપૂર્ણ “મેં કાઉન્સિલ કે એસેંબલી જોઈ નથી. એના પ્રમુખને કહું છું અહીં ભક્તિ દ્વારા મેળવ્યું છે. પ્રજાકીય પ્રશંસાનો એમને મોહ નથી. જનતાની આવો-ગામડામાં બેસીને સેવા કરીએ. ત્યાં પાર્લામેન્ટરી પ્રોસિજર વાંચી તાળીઓની એમણે ક્યારેય પરવા કરી નથી. કોઇની લાગવગમાં તણાયા જવાથી દહાડો ન વળે. આપણને શહેરોનું નહીં ગામડાનું સ્વરાજ્ય વિના રાષ્ટ્રહિતની એકમાત્ર વિમળ, વિશુદ્ધ દષ્ટિ અપનાવી છે. તેથી જોઈએ.” કાર્યસિદ્ધિ તેમની પાછળ પડછાયાની જેમ ચાલે છે.”
અને ખરે જ, અનુકુળ સંજોગો અને સંગીન પીઠબળ છતાં સ્વાતંત્ર્ય સરદારશ્રી એટલે શક્તિ, સરદારશ્રી એટલે પ્રતાપ અને પ્રભાવ, ભારતના પ્રથમ વડાપ્રધાન પદની એમની ત્યાગવૃત્તિની નોંધ ઇતિહાસ સરદારશ્રી એટલે વિજય.
સુવર્ણ અક્ષરે લખશે. બારડોલીની લડત સરદારશ્રીના જીવનનું ઉદ્યોગપર્વ છે. તો દેશી પોતે મૂડીવાદીઓના મિત્ર છે. એવી ટીકા કરનારને તેમણે રાજ્યોનું વિલીનિકરણ સ્વાતંત્ર્ય મહાસંગ્રામનું શાંતિપર્વ છે.
સંભળાવેલું-“સમાજવાદનું પોપટિયું રટણ કરનાર પાસે છે તેવી મારી ખેડાની ના-કર લડતમાં રોપાયેલાં રાષ્ટ્રશક્તિનાં અંકુર નાગપુરના પોતાની કોઇ જ મિલ્કત નથી.' ધ્વજ-આંદોલનમાં પ્રગટ્યાં અને બારડોલીનાં ધર્મયુદ્ધમાં મહોરી દેશભરમાં મણિબહેનની-સરદારશ્રીની પુત્રીની થીંગડાવાળી સાડી જોઈ શ્રી મહેંકી ઊઠ્ઠયાં. તેમાંથી રાષ્ટ્રની આઝાદીનાં અમૃતફળ ઊતર્યા. મહાવીર ત્યાગીએ ટકોર કરી તો સરદાર બોલી ઊઠ્યા, “ગરીબ માણસની સરદારશ્રીની જીવનગંગા કરમાયેલાં-શોષાયેલાં દલિત-પીડિત દીકરી છે. સારાં કપડાં ક્યાંથી લાવે?' પ્રજાજીવનની શક્તિને નાંગરીને પુનઃનવયૌવન અને નવસર્જનનો મહિમા સમાજવાદ આવશે ત્યારે ખરો. ગરીબી હટશે ત્યારે હટશે. દેશના ગજવે છે.
ખેડૂતો, દેશના કામદારો, દેશના લોકો જ્યારે પણ દેશ પર આપત્તિ આવે ગાંધીજી સ્વાતંત્ર્યના મંત્રદષ્ટા છે. તેમણે પ્રગટાવેલ કર્મજ્યોતના છે ત્યારે આજેય સરદારશ્રીને યાદ કરે છે. હતાશા, અનાસ્થા, આકુલતાની પંડિત નહેરુ અને સરદાર પટેલ રક્ષક અને પોષક છે. સરદાર ન હોત તો વચ્ચે દેશના જનસામાન્યની આંખ એમની ખુમારીને ખોળતી રહે છે, . ગાંધીજીની વાતો આટલી વ્યવહારુ છે તેની જનતાને પ્રતીતિ ન હોત. કૃષ્ણા જેમને માટે શ્રી અરવિંદ કહેતા-“આ બધામાં સરદાર જ એક દઢ માણસ અને અર્જુન જેવો તેમનો સંબંધ રાષ્ટ્રજીવનનું પરમપ્રેક તેજસ્વી પ્રકરણ છે.' અને રાજાજી કહેતા “સરદાર અવસાન પછી ય જીવતા રહેશે. છે. આપણાં સાક્ષર શ્રી નરસિંહરાવે સાચું જ ગાયું
કશું જ છૂપું નહીં. ખુલ્લું કિતાબ જેવું જીવન. અસંગ્રહવૃત્તિ. ઉચ્ચ यत्र योगेश्वरो गान्धी वल्लभश्च घूर्घरः ।
આસને બેસીને પણ સામાન્ય નાગરિક જેવી ઘરવખરી. તેત્રીસ વર્ષે વિધુર
થયા છતાં અંગત જીવનમાં સાધુના જેવો દઢ વૈરાગ્ય, નાયબ વડાપ્રધાનપદે तत्र श्रीविजयोभूति वा नीतिर्मतिर्मम ।।
બિરાજીને પણ રોટલા-ભાજીનો આહાર કરતાં સરદારશ્રી અસ્વાદ વ્રત જ્યાં યોગેશ્વર ગાંધી છે અને ધૂરંધર વલ્લભ છે ત્યાં લક્ષ્મી-વિજય, ટ પચાવી ગયેલા તેનો પરિચય આપે છે પણ છા, ઐશ્વર્ય અને અવિચળ નીતિ છે એવો મારો મત છે.
નવયુવાનને પ્રેરણા આપે તેવી હતી સદા યુવાન સરદારશ્રીની વિચારધારા, હિંદમાંથી વિદાય લેતા વખત અગ્રજ શહાવાદ ઈરાદાપક દિના જીવનધારા ! કેવો પવિત્ર આત્મા હતો ! કેવા અમારા નેતા હતા ! નકશામાં દેશી રાજ્યોનાં અનેક છિદ્રો મૂકતો ગયો. લોર્ડ માઉંટબેટનનું સરદાર કહેતા નવયુવાનો માટે પ્રેરણા મળી જાય તે જ સાચો વિધાન છે. માર્શલ ટીટોનું એને અનુમોદન છે. ‘ભારતને અખંડ રાષ્ટ્ર સેવક. આખરે લોકો પર છાપ તો આપણાં ચારિત્ર્યની જ પડવાની. સેવક બનતાં ૧૫ વર્ષ લાગશે એવી ગણતરી સરદારે ખોટી પાડી. એવો ચમકાર કેટલો ત્યાગી, સંયમી, સેવાપરાયણ અને ધીરજવાળો છે એની છાપ માત્ર દસ-બાર મહિનામાં જ કરી બતાવ્યો. અશોક અને અકબરના ગ્રામલોકો પર પડે છે. અનેક તડકી છાંયડી આવી જાય છતાં ગ્રામસેવક આ સમયમાં ન હતું તેવા અખંડ ભારતનું નિર્માણ કર્યું. એવું ભવ્ય એ ગણો વર લોકોનાં હદયમાં સ્થાન મેળવી શકો તેમની આ ઇતિહાસકય હતું જેનો જગતના ઇતિહાસમાં જોટો નથી.' ઇતિહાસના વર્તનમાં ચરિતાર્થ થયેલી છે. ઘડવૈયાને આથી વિશેષ ભવ્ય અંજલિ બીજી કઈ હોઈ શકે?'
સને ૧૯૫૦માં ૭૮ વર્ષની, પાકટ વયે સરદારશ્રીએ આપણી વચ્ચેથી દાદા ધમોધિકારીએ સરદારશ્રીને રુદ્ર-ભદ્ર પુરુષની ઉપમા આપી છે. વિદાય લીધી ત્યારે દેશભરના નવ યુવાનો) છાપો કા એમની હૃદયની જતાનાં અનેક સુંદર પાસાં છે છતાં ગેરસમજને કારણો અનભવ કર્યો. તેમને કવચિત અન્યાય થયો છે. ગાંધીજીએ લખ્યું છે- “ જેલમાં પણ એજ
પ્રખર ચિંતક શ્રી ગુણવંત શાહે લખ્યું છે, “કાળ પ્રવાહને મહત્ત્વના ખુશમિજાજ ! એ જ ખડખડાટ હસવું ! તેમણે જે અદ્વિતીય શૂરવીરતા વળાંક પર ભારતને સરદાર મળ્યા. સરદારે એ વળાંકને આબાદ જાળવી દાખવી તેની અને તેમની જવલંત દેશપ્રીતિની તો મને ખબર હતી જ પણ લીધો અને દેશને આજે છે તેવો નકશો મળ્યો. જેલમાં જે પ્રેમથી મને તરબોળ કર્યો છે તેથી તો મને મારી વ્હાલી માતાનું ગુલામીની તૂટતી બેડીના કર્ણપ્રિય મધુર રણકારથી મળતી મુક્તિના સ્મરણ થઈ આવ્યું. તેમનામાં માતાના આવા ગુણો હશે તે તો હું જાણતો ચિરંતન જયનાદથી ગુંજતું ગુર્જરવલ્લભનું યૌવનસભર જુસ્સાદાર જીવન જ ન હતો. બારડોલી અને ખેડાના ખેડૂતોની તેઓ જે ચિંતા કરતા તે હું કદી છે.જય સરદાર ! જય હિંદ ! ભૂલી શકીશ નહીં.”
