________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
www.ko
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
હાલમાં મારું કાર્યક્ષેત્ર-સંશોધન અને discourse અભિગમ-“સ્ત્રી અભ્યાસો” - “સ્ત્રી-ઇતિહાસ”
સમાજના વંચિત વર્ગો ઉપર વર્તમાનમાં ઇતિહાસક્ષેત્રે સંશોધનની જરૂરિયાત લાગી છે. ભારતીય સંસ્કૃતિ સૈકાઓથી વિકસી છે. ભારતીય પ્રાચીન, મધ્યકાલીન અને અર્વાચીન ઇતિહાસમાં ઘણું લખાયું છે. સંસ્કૃતિના ઘડતરમાં દેશ, કાળના વિકાસમાં એકેએક યુગમાં સ્ત્રીઓએ ભૂમિકા ભજવી છે. પરંતુ આ બાબત ઉપર કેટલો પ્રકાશ ફેંકાયો છે ? ખુદ ઇતિહાસકારોની પણ માન્યતા છે કે સ્ત્રીઓની ભૂમિકાની માહિતી ઉપલબ્ધ નથી, પછી સ્ત્રીઓએ ભજવેલા ભાગ ઉપર પ્રકાશ કેવી રીતે પાડી શકાય ? પરંતુ પ્રયત્ન કરવાથી અનેક વિગતો અને માહિતી મળે છે.
હાલમાં મેં J.C.H.R, “ઇન્ડિયન કાઉન્સિલ ઑફ હિસ્ટોરિકલ રીસર્ચ' ન્યુ દિલહી સંસ્થાની સિનિયર રીસર્ચ ફેલોશિપ પ્રાપ્ત કરેલી છે. મારો પ્રોજેક્ટ છે “સ્ત્રીઓ અને ગુજરાતમાં સામાજિક પરિવર્તન બ્રિટિશ કાળમાં”.
મારું ધ્યેય સ્ત્રીઓની ભૂમિકા ઉપર પ્રકાશ પાડવાનું છે. જો સ્ત્રીઓ પશ્ચાતુ ભૂમિકામાં રહી તો કેમ એમ થયું તે પરિબળોની ઊલટતપાસ પણ એટલી જ જરૂરી બને છે. સમાજની અર્ધી વરતી સ્ત્રીઓની છે. તેમને વિષયવસ્તુ બનાવવી, કેદ્રતા આપવી અને પ્રકાશમાં તેમના કાર્યો, ફાળાને લાવવાનો મુખ્ય હેતુ છે. સ્ત્રી-અભ્યાસની સમજૂતી :
Jender Sudies' એ નવી વિકસેલી શાખા છે. વિશેષ કરીને ૧૯૭૦ પછી સ્ત્રી-આંતરરાષ્ટ્રીય વર્ષની ઉજવણી બાદ, નારી અભ્યાસ જેને કહેવામાં આવે છે તેને સ્ત્રીવાદ-Feminism કે નારીવાદ સાથે સંબધ નથી. સ્ત્રી-ઇતિહાસ કે નારીઅભ્યાસ કેવળ સ્ત્રીઓને જ ધ્યાનમાં લઈ exclusive સ્ત્રી-અભ્યાસ કદી થઈ શકતો નથી પરંતુ જે પુરુષોએ પણ સ્ત્રીઉત્થાનમાં ભાગ ભજવ્યો હોય તે વિગતોનો પણ સમાવેશ થાય.
નારી ઇતિહાસ કેવળ આગળ પડતી સ્ત્રીઓનાં જીવનચરિત્રનો પણ બની શકતો નથી. સમગ્ર “સ્ત્રીજાતિને એક નેજા હેઠળ ના મૂકી શકાય. બધી જ સ્ત્રીઓના સામાન્ય પ્રશ્નો પણ છે પરંતુ વર્ગ, જ્ઞાતિના સંદર્ભ આદિવાસી દલિત સ્ત્રીઓની સમસ્યાઓ, તેમના સમાજમાં તેમનું સ્થાન સમાજની ઉપલાવર્ગની સ્ત્રીઓ કરતાં અલગ હોઈ શકે.
સ્ત્રી-ઇતિહાસના સંદર્ભે ખૂબ સંકુચિત ખ્યાલ પ્રવર્તે છે – પુરુષપ્રધાન સમાજ સામેની ઝુંબેશનો ઇતિહાસ ગણવામાં આવે છે. પરંતુ હકીકતમાં સ્ત્રી-ઇતિહાસ એટલે સ્ત્રીઓએ પોતાને સમાજસુધારણા વિશે શું કહેવું હતું? સ્વાતંત્ર્ય સંગ્રામ શું ગાંધીજી ચીંધ્યા માર્ગે જ તેઓએ ભૂમિકા ભજવી ? કેવળ પતિ, ભાઈ કે પુત્રના સૂચનનું જ પાલન કર્યું કે કંઈક આગવું મંતવ્ય, સ્વતંત્ર કામગીરી કરી ? વગેરે સ્ત્રીઓની દષ્ટિથી તેમના ખ્યાલથી ઘટના, બનાવોને જોવાં તે સ્ત્રી-ઇતિહાસ. સ્ત્રીઓના પત્રો, તેમની ડાયરીઓ, તેમનાં લખાણો, લેખો, નિબંધો, આત્મવૃત્તાન્તો, તેમના વિષે પુષોએ લખ્યું હોય તે – આ બધા સ્રોતો સ્ત્રી ઇતિહાસનો પાયો છે, કેવળ વર્ણનાત્મક હેવાલ, સ્ત્રી કઈ સાલમાં જન્મી, મૃત્યુ પામી કે આ-બા કાર્યો કર્યા સીઇતિહાસની ઇમારત સર્જતો નથી.
ડિસકોર્સ અભિગમ નારી ઇતિહાસની નવી દિશા ખોલી છે. અત્યાર સુધી “સી” એટલે પુરુષોએ વ્યાખ્યા આપી છે. ફેન્ચ, જર્મન, યુરોપના ચી-અભ્યાસુઓ કહે છે કે લિગભેદ કુદરતી છે પરંતુ આ લિંગભેદ‘સ્ત્રી અને પુરુષની ભેદરેખાને વિસ્તૃત કરવામાં સાંસ્કૃતિક, સામાજિક, ભૌગોલિક, રાજકીય, ઐતિહાસિક બધાં જ પરિબળોએ અગત્યનો ભાગ ભજવ્યો છે. સ્ત્રીઓના ઊતરતા દરજજાને આ પરિબળોએ નક્કી કર્યો. સ્ત્રીઓનું હલકું સ્થાન રાખવામાં આ પરિબળોએ શો ભાગ ભજવ્યો એનું વિશ્લેષણ કરવું સ્ત્રી-અભ્યાસનો હેતુ છે.
પથિક • સૈમાસિક – ઓક્ટો.-નવે.-ડિસે., ૨૦૦૩ • ૨૩
For Private and Personal Use Only
