________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
સર જદુનાથ (દૂનાથ) સરકાર (૧૮૭૦-૧૯૫૮)*
બી. એન. ગાંધી "Good historians may be born but true historians are made."
(G.R.Elton) ડો. સુબોધકુમાર મુખોપાધ્યાય તેમના પીએચ.ડી. ના મહાનિબંધ “Evolution of Historiography in Modern India.માં જદુનાથ સરકારનું મૂલ્યાંકન કરતાં લખે છે, “Jadu Nath Sarkar was not a born good historian but a true historian made.” જીવન પર્વતના સતત પરિશ્રમ અને કાર્ય પ્રત્યેની નિષ્ઠાના પરિણામે તે એક સાચા ઇતિહાસકાર બની શક્યા હતા. ભારતીય ઇતિહાસકારોના અગ્રેસર, માનદ ડી.લિટ.ની પદવીથી સમ્માનિત, મુંબઈની રોયલ એશિયાટીક સોસાયટી વગેરે પ્રતિષ્ઠિત સંસ્થાઓના માનદ સભ્યનું બહુમાન પ્રાપ્ત કરનાર અને મુઘલ-મરાઠા યુગથી સંબંધિત અનેક મૌલિક ગ્રંથોના રચયિતા સર જદુનાથ સરકાર - ‘ભારતીય ગીબનનો જન્મ ૧૦ ડિસેમ્બર, ૧૮૭૦ના રોજ એક સંસ્કારી અને શ્રીમંત બંગાળી કાયસ્થ પરિવારમાં થયો હતો. મુઘલ ઈતિહાસ સંબંધી અનેક મૂળભૂત સાધનોની- જેમકે “ઈનશા-એ-હસ્ત અંજુમન (જયસિંહ-ઔરંગઝેબ વચ્ચેનો પત્ર વ્યવહાર), મિર્ઝા નાથનનું બહુરીસ્તાન-એ-વેઈલી, ૧૭/૧૮ મી સદીના અનેક પત્રો વગેરે - શોધ કરનાર “મુઘલ ઇતિહાસના કોલમ્બસ જદુનાથ સરકારે પિતા રાજકુમાર અને માતા હરિસુંદરી પાસેથી દીર્ધાયુ પ્રાપ્ત કરી લગભગ ૬૦ વર્ષ સુધી ભારતીય ઇતિહાસની પ્રશસ્ય સેવા કરી હતી. પ્રારંભિક કારકિર્દી :
જદુનાથે પ્રાથમિક શિક્ષણ બંગાળના રાજાશાહી જિલ્લામાં આવેલ પોતાના ગામ કરીમારીમાં લીધું હતું. રાજાશાહીની માધ્યમિક સ્કૂલમાંથી મેટ્રીક થયા બાદ ઉચ્ચ શિક્ષણ કલકત્તામાં લીધું હતું. અંગ્રેજી અને ઇતિહાસ વિષયો સાથે બી.એ. કર્યા બાદ ૧૮૯૨માં તેઓએ કલકત્તા (કોલકત્તા) યુનિવર્સિટીની એમ.એ. (અંગ્રેજી)ની પદવી પ્રથમ વર્ગમાં પ્રાપ્ત કરી હતી.
પરસીવલને માનીતા આ “બુદ્ધિશાળી-પ્રતિભાસંપન્ન ચમત્કારે ઇંગ્લેન્ડમાં અભ્યાસ કરવા માટે પ્રાપ્ત. થતી શિષ્યવૃત્તિનો અસ્વીકાર કરી તે સમયની ખૂબ જ પ્રતિષ્ઠિત ગણાતી ‘પ્રેમચંદ રાયચંદ શિષ્યવૃત્તિ માટે કાર્ય કરવાનું (૧૮૯૨-૯૭) પસંદ કર્યું હતું. જદુનાથ ૧૮૯૩માં કલકત્તાની રીપન કોલેજમાં અંગ્રેજીના વ્યાખ્યાતા તરીકે રહ્યા હતા. ૧૮૯૮માં તેઓની પ્રાંતિક શિક્ષણ સેવામાં પસંદગી થઈ હતી. એક વર્ષ સુધી કલકત્તાની પ્રેસિડન્સી કોલેજમાં અને એ પછી પટના કૉલેજમાં ૧૯૦૧ સુધી અંગ્રેજીના પ્રાધ્યાપક તરીકે સેવાઓ આપી હતી. પ્રેમચંદ રાયચંદ શિષ્યવૃત્તિ હેઠળ તેઓએ તૈયાર કરેલ મહાનિબંધ (India of Aurangzeb) ઔરંગઝેબના સમયનું હિંદ ૧૯૦૧માં પ્રસિદ્ધ થતાં તેઓને એક પ્રથમ કક્ષાના સંશોધનકાર અને ઇતિહાસકાર તરીકેની પ્રતિષ્ઠા પ્રાપ્ત થઈ. અનેક વર્ષો સુધી અંગ્રેજી સાહિત્યનું અધ્યાપન કરાવનાર જદુનાથને ઇતિહાસ વિભાગમાં મૂકવામાં આવ્યા. પટના અને કટકની કોલેજો અને બનારસ યુનિવર્સિટીમાં તેઓએ ઇતિહાસના પ્રાધ્યાપક તરીકે સેવાઓ આપી હતી. ૧૯૩૬માં પટના કૉલેજમાંથી નિવૃત્ત થયા બાદ તેઓ બે વર્ષ સુધી (૧૯૨૬-૨૮) કલકત્તા યુનિવર્સિટીના કુલપતિ પદે રહ્યા હતા. ૧૯૨૯માં તેઓને ‘સર’નો ઇલ્કાબ આપવામાં આવ્યો. સ
+ સરદાર પટેલ યુનિવર્સિટી, વ. વિદ્યાનગરના એમ.એ.અને એમ.ફીલના વિદ્યાર્થીઓ સમક્ષ યુજીસીના Teachers
Exchange Programme હેઠળ માર્ચ ૧૯૯૦માં આપેલ વ્યાખ્યાન, * નિવૃત્ત, આચાર્ય, શેઠ પી.ટી.આર્ટ્સ એન્ડ સાયન્સ કૉલેજ, ગોધરા.
પથિક • àમાસિક – ઓક્ટો.-નવે.-ડિસે., ૨૦૦૩ ૦ ૩૧
For Private and Personal Use Only
