________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
પરિવર્તન આવ્યું હતું. અગાઉના હિંદુ-મુસ્લિમ લગ્ન સંબંધોમાં હિંદુ સ્ત્રીનો એના પિતાના પરિવાર સાથેના સંબંધનો હંમેશા માટે વિચ્છેદ થતો હતો પણ હવે એ સ્થિતિ રહી ન હતી. બધાંને માટે અમલમાં મુકાયેલ ધર્મસહિષ્ણુતાની નીતિ હેઠળ રાજ્યની ઉચ્ચતમ સેવા માટે હિંદુ પ્રતિભા ઉપલબ્ધ થઈ શકી હતી અને ધર્મના ભેદભાવ વગર કાબેલ તથા કાર્યક્ષમ વ્યક્તિઓ માટે કારકિર્દીના દ્વાર ખુલ્લાં થયાં હતાં.
સંપાદન કાર્ય :
ડૉ. સરકારે વિલીયમ ઈર્વિનની પુત્રીની વિનંતિથી વિલીયમ ઈર્વિનના ‘Later Mughals' ના બે ભાગોનું સંપાદન કર્યું હતું અને નાદિરશાહના આક્રમણ અંગેનાં ત્રણ પ્રકરણો લખ્યાં હતાં. ડૉ. સરકારે હુમ્મીદઉદ્દીનના ‘અકામ-એ-આલમગીરીનો અંગ્રેજી અનુવાદ ‘Anccdotes of Aurangzeb' (ઔરંગઝેબના પ્રસંગો)ના નામથી પ્રસિદ્ધ કર્યો હતો. આ પ્રસંગોમાંથી ઔરંગઝેબના ચારિત્ર્યનો સ્પષ્ટ ખ્યાલ મળી રહે છે. આ ઉપરાંત તેમણે ‘માસીર-એ-આલમગીરી'નો અંગ્રેજીમાં અનુવાદ તેમજ સંપાદન કર્યું હતું. Poona Residency Correspondence (P.R.C.) ના ૧, ૮ અને ૧૪મા ભાગનું સંપાદન જદુનાથે કર્યું હતું. આ પી.આર.સી.ના બાકીના ભાગોનું સંપાદન જદુનાથના માર્ગદર્શન હેઠળ એમના કેટલાક શિષ્યોએ કર્યું હતું. ટાંકા યુનિવર્સિટી દ્વારા પ્રસિદ્ધ કરવામાં આવેલ બંગાળના ઇતિહાસના બીજા ભાગનું સંપાદન જદુનાથ સરકારે કર્યું હતું તેમજ એ ભાગના ૨૬ પ્રકરણોમાંથી ૧૦૧૨ પ્રકરણો પણ લખ્યા હતા.
અન્ય કૃતિઓ :
મુઘલ યુગના નિષ્ણાત હોવા છતાં જદુનાથે ભારતના સમગ્ર ઇતિહાસની રૂપરેખા આપતું એક નાનું પુસ્તક 'India Through thc Ages' (યુગયુગીન ભારત) લખ્યું હતું. આ પુસ્તકમાં ભારતીય સંસ્કૃતિના નિર્માણમાં આર્યો, બૌદ્ધો, મુઘલો અને અંગ્રેજોએ કરેલ પ્રદાનની સમીક્ષા કરી છે. ડૉ. કાનુનગો યથાર્થ કહે છે કે ૯૯ પાનનું આ નાનકડું પુસ્તક ઇતિહાસના ટેલીસ્કોપનો ઉપયોગ કરવાની તેમની અજોડ કુશળતાને ઉજાગર
કરે છે.
ડૉ. સરકારની અન્ય રચનાઓ નીચે પ્રમાણે છે t
(૧) બંગાળના નવાબો, (૨) દશનામી સંપ્રદાયનો ઇતિહાસ, (૩) મુદ્દલ સામ્રાજ્યના પતન દરમ્યાન બિહાર અને ઓરિસા, જદુનાથે કેમ્બ્રીજ હિસ્ટરી ઓફ ઇન્ડિયાના ચોથા ભાગનાં ચાર પ્રકરણો લખ્યાં હતાં. આ ઉપરાંત તેમણે 'Studies in Mughal India' અને ‘Studics in Aurangzcb's Rein' પણ પ્રસિદ્ધ કર્યા હતા. ડૉ. મુખોપાધ્યાય કહે છે તેમ આ બંનેને મુઘલોના ઇતિહાસના પૂરક ગ્રંથો ગણી શકાય. આ ગ્રંથોમાં વિભિન્ન વિવિધ વિષયો પરના લેખો છે, જેમ કે ઔરંગઝેબના બે હિંદુ ઇતિહાસકારો-ભીમસેન અને ઈશ્વરદાસ નાગર, મહેસૂલ સંબંધી ઔરંગઝેબના નિયમો, શાહજહાંનું દૈનિક જીવન.
સંશોધન લેખો :
૧૯૦૭ થી ૧૯૫૫ દરમ્યાન કલકત્તાથી પ્રસિદ્ધ થતા સામયિક ‘મોડર્ન રીવ્યૂ'માં જદુનાથના ઇતિહાસ અંગેના અનેક લેખો અને અનેક નિબંધો પ્રકાશિત થયા હતા, જેમ કે શિવાજીનું જીવન (૧૯૬૭), ભારતીય ઇતિહાસના સંશોધન-કારના ભયસ્થાનો (૧૯૨૫), મુઘલ સામ્રાજ્યમાં રાજપૂતો, મહાદજી સિંધીયાનો અંત, યુનિવર્સિટી સુધારો અને ભારતને ઇતિહાસની ચેતવણી (૧૯૫૩), બંગાળ પાસ્ટ એન્ડ પ્રેઝન્ટ' નામના સામયિકમાં પણ એમના લેખો પ્રસિદ્ધ થયા હતા, દા.ત. ભરતપુરનો જાર રાજવંશ, સ્ટેટ્સમેન, કિર્તીનાથ કૉલેજ શતાબ્દી ગ્રંથ વગેરેમાં તેમના લેખો પ્રકાશિત થયાં હતા. પ્રવાસી, ભારત મહિલા, અલકા, ભારતવર્ષ અને સાહિત્ય
પથિક = ત્રૈમાસિક – ઓક્ટો.-નવે.-ડિસે., ૨૦૦૩ ૦ ૩૬
For Private and Personal Use Only
