Pathik 1999 Vol 39 Ank 06

Author(s): Nagjibhai K Bhatti and Other
Publisher: Mansingji Barad Smarak Trust

Page 7

ચંડિ-આખ્યાન એમની શક્તિ-ભક્તિનું ઘાતક છે. આ આખ્યાનને સરસ અને મધુર ભાષામાં જૂનાગઢના દિવાન રણછોડજીએ કાવ્યબદ્ધ કર્યું છે. ભાષા પર સંસ્કૃતની અસર છે. જે પ્રકારે સપ્તશતીમાં ૧૩ અધ્યાય છે. એ પ્રકારે ચંડિપાઠમાં ૧૩ કવચ છે. રૂપવર્ણન ગોસ્વામી તુલસીદાસના સીતાના અંગવર્ણન સાથે ઘણું જ સામ્ય ધરાવે છે. શક્રાદય સ્તુતિ કરતાં કહે છે :
વસ્ત્ર ધર્યા માયે જરકસી, જાણે પ્રાત દિનેશ ! કમલ કોશ માંહિ ચંચલા, શોભે યથા સુનેશ કેશ-પાશ રવિ-નંદિની, ગંગ કુસુમની માલ ! લેંથો સિંદૂર સરસ્વતિ, વેણી ત્રિવેણી વિશાલ છે શરદિંદુ સરખું વદન છે. દંત દાડિમ બીજા મંદ મંદ મંજુલ હશે, જાણે ઝબકે છે વજ છે પીન પયોધર ઓપતાં, જાણે કંચન કુંભ
બલિહારી ભુજદંડની ભાજજ્યાં દૈત્યનાં દંભ છે : આ સપ્તશતી આખ્યાનને શ્રીધરે સં. ૧૪૫૪ માં લગભગ તથા કવિ સોમેશ્વરે “સુરથોત્સવ' નામથી એનાથી પણ પહેલાં લખેલ છે. પ્રભાસ પાટણના નિવાસી શ્રીધરનું ‘ગૌરી ચરિત્ર' સં.૧૫૬૪ માં લગભગ લખાયેલું છે. ગુજરાતી ભાષાના કવિ સમ્રાટ ભટ્ટ પ્રેમાનંદ, તુલસીદાસજીના સમકાલીન હતા. વડોદરામાં કામનાથ મહાદેવની નજીક એક સિદ્ધ મહાત્માના દર્શન અને આશીર્વાદથી પ્રેમાનંદને અપૂર્વ સફળતા પ્રાપ્ત થઈ. અંધકારમાંથી ગુજરાતી ભાપાને પ્રકાશમાં લાવવાનું શ્રેય પ્રેમાનંદને જાય છે. એમણે “દેવી ચરિત્ર' લખીને પોતાની શક્તિ પ્રેમ પ્રગટ કર્યો
- પ્રેમાનંદના સમકાલીન કવિઓમાં પ્રસિદ્ધ શક્તિ-ઉપાસક નાથભવાન થયા. જેને જૂનાગઢની વાઘેશ્વરી દેવીના આશીર્વાદ હતા. એમણે કાશીમાં સંન્યાસ લીધો. અનુભવાનન્દ સરસ્વતી નામથી પ્રસિદ્ધ થયા અને
આનન્દગુહા” સ્થાનમાં નિવાસ કરી વેદાન્ત તથા યોગનું શિક્ષણ આપતા રહ્યા હતા. એમણે શ્રીધરગીતા, સૂતસંહિતાનો પદ્યાનુવાદ કર્યો છે. એમના ગરબા અને ગરબી સુપ્રસિદ્ધ છે. એમના વંશમાં શ્રી મોતીલાલ રવિશંકર વલ્લભ ઘોડા વગેરે આજે મોજૂદ છે. જેના દ્વારા અનુભૂતિ પ્રકાશ, ભક્તિ રસાયણ, ઉપદેશસાહસ્રી, શંકરાનન્દી ટીકા સાથે ભગવદ્ગીતા વગેરે ગ્રંથોના ગુજરાતી અનુવાદ થયા છે. ૧૭ મી શતાબ્દીના મધ્યમાં વલ્લભ ઘોડા બાલાત્રિપુરસુન્દરીના પરમ ભક્ત થઈ ગયા. એમની “ગરબાવલિ” મધુર અને હૃદયગ્રાહી છે. વિષ્ણુદાસ ભીમે ગુજરાતી કાવ્ય સાહિત્યમાં માધુર્યની સરસ ધારા વહાવી દીધી છે. જન્મથી સ્માર્ત શૈવ હોવા છતાં પણ તેઓ વિષ્ણુભક્ત, પિતૃભક્ત તથા ગુરુભક્ત હતા. પોતાના વેદાન્ત ગ્રંથ “પ્રબોધ પ્રકાશમાં શિવજીના અર્ધાગિની ઉમા વિશે લખે છે
કે :
જય જય જય જગદીશ્વરી ઉમિયા ઉજવલ અંગ. આદિ શક્તિ અંતરિ રહી અલિંગી શિવલિંગ. અંતરિ મારગિ નિયમતાં, નાડી સુલિમ તન્ન,
બ્રહ્મરંધ્ર ગુરુમુખી કરી, જાણઈ યોગી જશ. - ૧૮ મી શતાબ્દીમાં કૃપારામ શુક્લના પુત્ર મીઠુ મહારાજ સારસ્યવાદી તાંત્રિક થયા. જેમણે વિધ્યાચલમાં અષ્ટભુજા દેવીની આરાધના કરી શ્રીચક્રની યામલવિદ્યા પ્રાપ્ત કરી. એમણે બત્રીસ ઉલ્લાસમાં “રાસ-રસ”ની રચના કરી છે. જેમાં અર્ધનારીશ્વરની ભાવનાને સન્મુખ રાખી શ્રીચક્રની પદ્ધતિ અનુસાર રાસલીલાનું વર્ણન છે. એમણે શક્તિ વિલાસ લહરી, શ્રીલહરી તથા શ્રીરસ લખી ગુજરાતી ભાષાનું ગૌરવ વધાર્યું છે. એમની શિષ્યા જાનબાઈએ
પથિક - માર્ચ - ૧૯૯૪