________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
રાજ્યોને સ્વાયત્તતા આપવામાં આવી હતી. પરંતુ મુંબઈ ઇલાકાના ગવર્નરે નીમેલા પોલિટિકલ એજન્ટ કે રેસિડેન્ટ દ્વારા તેમના આંતરિક વહીવટ ઉપર પણ બારીક નજર આપવામાં આવતી હતી. રાજગાદીના વારસદારને લગતા વિખવાદ અથવા દત્તક પુત્ર લેવા માટે કંપની સરકાર દરમિયાનગીરી કરતી હતી. રાજા સગીર હોય તો કંપની સરકાર વહીવટદાર નીમતી. બારિયા રાજય રેવાકાંઠા એજન્સી હેઠળ મૂકવામાં આવેલું બીજા વર્ગનું રાજય હતું. વહીવટ ચલાવવા માટે તેને સાત મહાલોમાં વહેંચવામાં આવ્યું હતું. તેમાં હવેલી, રાજગઢ, સાગટાળા, ધાનપુર લિમખેડા, રણધિકપુર અને દુધિયાનો સમાવેશ થતો હતો. દરેક મહાલના વડા તરીકે થાણદાર નીમવામાં આવતા. થાણદાર મહેસૂલી અધિકારી હતા અને તેની પાસે ન્યાયવિષયક સત્તા નહોતી. રાજયમાં કારોબારી તથા ન્યાયતંત્રનાં ખાતાં અલગ હતાં. અપીલ માટેની સર્વોચ્ચ અદાલત હજર અદાલત હતી. પ્રત્યેક મહાલમાં કાયદો અને વ્યવસ્થા જાળવવા એક ફોજદાર તથા પ્રત્યેક આઉટ-પોસ્ટમાં એક જમાદાર નીમવામાં આવતો. રાજયના પોલીસ ખાતાનો વડો સુપ્રીન્ટેન્ડેન્ટ ઑફ પોલીસ કહેવાતો. ગામડામાં પોલીસ પટેલ અને કોટવાલ નીમવામાં આવતા. આંતરિક સલામતી માટે રાજયમાં લશ્કર રાખવામાં આવતું. તેમાં ઇન્ફન્ટ્રીની એક કંપની હતી. આ ઉપરાંત ઘોડેસવાર દળની પણ એક ટુકડી રાખવામાં આવતી હતી.
દેવગઢ બારીઆ રાજ્યમાં જંગલોની સમૃદ્ધિ વિપુલ પ્રમાણમાં હોવાથી તેના સંરક્ષણની પૂરતી કાળજી રાખીને તેમાંથી આવક મેળવવામાં આવતી હતી. જંગલોમાં મુખ્યત્વે સાગનાં ઝાડ હતાં. તે ઉપરાંત ડોળી, ટિમ્બર વગેરે વૃક્ષો પણ થતાં હતાં. ઈ.સ. ૧૯૦૨ ના બારીઆ સ્ટેટ ફોરેસ્ટ રૂલ્સ મુજબ જંગલના કેટલાક પ્રદેશો અનામત. રાખવામાં આવતા હતા. તે પ્રદેશનાં લાકડાં કાપવાની મનાઈ હતી. કીમતી વૃક્ષો ચોરીથી કપાઈ ન જાય તે માટે એક ફોરેસ્ટ ઓફિસર તથા દરેક મહાલમાં જંગલના રક્ષણ માટે એક રેજર નીમવામાં આવતો હતો.
રાજ્યની આવકનો મુખ્ય ભાગ જંગલની આવકમાંથી થતો હતો. ઈ.સ. ૧૯૧૭-૧૮માં જંગલની આવક રૂપિયા સાડા છ લાખ થતી હતી. તે ૧૯૪૨-૪૩ માં વધીને રૂપિયા સાડા સાત લાખની થઈ હતી. દર વર્ષે હરાજી દ્વારા જંગલનું લાક
આવતો. આ ઉપરાંત જમીન મહેસૂલ તથા જકાતમાંથી પણ રાજ્યને આવક થતી હતી. જંગલનાં લાકડાં રાજ્યમાંથી અન્યત્ર મોકલવા માટે પિપલોદ અને દેવગઢ બારીઆ વચ્ચે નેરોગેજ રેલવે બાંધવામાં આવી હતી. આ રેલવે બારીઆ રાજ્ય તરફથી બાંધવામાં આવી હતી. જાન્યુઆરી, ૧૯૨૯ માં તે લોકો માટે ખુલ્લી મૂકવામાં આવી. તેની લંબાઈ ૧૬ કિલોમીટર હતી. મહત્વની સંસ્થાઓ
- મહારાજા રણજીતસિંહના અમલ દરમિયાન ૨૭ જાન્યુઆરી, ૧૯૧૫ થી દેવગઢ બારીઆમાં મ્યુનિસિપાલિટી સ્થાપવામાં આવી. નગરની સફાઈ, સ્વચ્છતા, રસ્તા પર દિવાબત્તી, પહોળા રસ્તા, પાણીના નળ વગેરે સગવડો લોકોને ઉપલબ્ધ હતી.
ઈ.સ. ૧૯૦૫ માં, માનસિંગજીના અમલ દરમિયાન પાટનગરમાં અંગ્રેજી શાળા શરૂ કરવામાં આવી અને ૧૯૧૯ માં તે સર રણજીતસિંહ હાઈસ્કૂલ બની. તે અગાઉ માધ્યમિક શિક્ષણ માટે વિદ્યાર્થીઓ અમદાવાદ, વડોદરા, નડિયાદ વગેરે સ્થળે જતા હતા. વિલીનીકરણ બાદ, ઈ.સ. ૧૯૫ર માં બારીઆ કેળવણી મંડળે સર રણજીતસિંહજી હાઈસ્કૂલનો વહીવટ સંભાળી લીધો. આ મંડળના પ્રમુખ તરીકે રસિકલાલ તુલસીદાસ પટેલ તથા માનદ મંત્રી તરીકે બચુભાઈ મૂળજીભાઈ શુક્લે વર્ષો સુધી સેવા આપીને એસ.આર. હાઈસ્કૂલના વિકાસમાં નોંધપાત્ર પ્રદાન કર્યું. પંચમહાલ ડિસ્ટ્રીક્ટ હાઈસ્કૂલ્સ એસોસિએશનના પ્રમુખ તરીકે બચુભાઈ શુક્લ શૈક્ષણિક પ્રવૃત્તિઓ યોજીને જિલ્લાના શૈક્ષણિક વિકાસમાં મહત્ત્વનો ફાળો આપ્યો છે. તે અગાઉ સ્વ. ગજેન્દ્રશંકર લાલશંકર પંડ્યાએ આશરે ત્રીસ વરસ સુધી હાઈસ્કૂલના હેડમાસ્ટર તથા રાજ્યના શિક્ષણ ખાતાના નિયામક તરીકે યશસ્વી સેવાઓ આપી હતી. તેઓ પ્રસિદ્ધ સાહિત્યકાર તથા વિદ્વાન હતા. ત્યારબાદ શ્રી આર. જે. પટેલ, સ્વ. કે. આઈ. શુક્લ તથા શ્રી વિનોદભાઈ
પથિક - માર્ચ - ૧૯૯૯૮
For Private and Personal Use Only
