________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
સોંપી દેવામાં આવ્યાં.
માનસિંગજી પ્રગતિશીલ વિચારો ધરાવતા પ્રબુદ્ધ રાજા હતા. તેઓ સારા શિકારી તથા રમતવીર હતા. તેમણે ખેતીની સુધારણા તથા ઢોરની સારી જાત માટે પ્રાયોગિક ફાર્મ શરૂ કર્યું. તેમણે ગુજરાતી અને અંગ્રેજી શાળાઓ શરૂ કરી. તેમણે બ્રિટીશ સરકાર સાથે ૧૮૯૨ માં એક કરાર દ્વારા પોતાના રાજયની સરહદમાંથી પિપલોદ પાસેથી મુંબઈ-રતલામ રેલ્વે પસાર કરવાની મંજૂરી આપી. ફેબ્રુઆરી, ૧૯૦૮ માં માનસિંગજીનું અવસાન થયું. તેમને બે પુત્રો રણજીતસિંહ અને નહારસિંહ તથા એક પુત્રી સૂરજકુંવરબા હતાં.
મહારાજા રણજીતસિંહનો ૧૯૦૮ માં રાજ્યાભિષેક કરવામાં આવ્યો. તેમને રાજતિલક કરવા માટે કરડ નદીકાંઠે આવેલા પરોલી ગામના ઠાકોરને બોલાવવામાં આવ્યા. આ માટે એક રસપ્રદ દંતકથા પ્રચલિત છે. પતાઈ રાવળના પતન બાદ તેની એક ગર્ભવતી રાણીએ પરોલીના ઠાકોરને ત્યાં આશ્રય લીધો. ઠાકોરે તેને બહેન માની. તેણે બે કુંવરને જન્મ આપ્યો. ઠાકોરે મામા તરીકે કુંવરોને પાંચ ગામ ભેટ આપ્યાં. તેમણે તેનો વિસ્તાર વધારીને બારિયા રાજય સ્થાપ્યું. ત્યારે મામાએ કુંવરને રાજતિલક કર્યું. તે સમયથી દેવગઢ બારિયાના નવા રાજાના રાજ્યાભિષેક સમયે પરોલીના ઠાકોર રાજતિલક કરે એવો રિવાજ શરૂ થયો. જયદીપસિંહના રાજયાભિષેક વખતે પણ, ૧૯૪૮ માં તેમને રાજતિલક કરવા પરોલીના બકોરને બોલાવવામાં આવ્યા હતા.
રણજીતસિંહ તેજસ્વી કારકિર્દી ધરાવતા હતા. તે ઇમ્પિરિયલ કેડેટ કોરમાં જોડાયા અને શ્રેષ્ઠ કેડેટોમાંના એક પુરવાર થયા હતા. એમના કાર્યદક્ષ દીવાન હરિલાલ એમ. પારેખના માર્ગદર્શન હેઠળ એમણે નોંધપાત્ર સુધારા કરવાથી, રણજીતસિંહે સારા વહીવટદાર તથા સુધારક તરીકે ખ્યાતિ પ્રાપ્ત કરી, ત્યાર બાદ નડિયાદના મોતીલાલ લલ્લુભાઈ પારેખ ઘણાં વરસો સુધી બારિયા રાજયના દીવાન રહ્યા. રણજીતસિંહને બ્રિટિશ સરકાર તરફથી “નાઈટ કમાન્ડર સ્ટાર ઑફ ઇન્ડિયા” (K.C.S.J.)નો ઈલ્કાબ મળ્યો હોવાથી તેઓ “સર રણજીતસિંહ “ કહેવાતા હતા. તેમણે રાજયના લોકોને આધુનિક સગવડો આપીને પ્રગતિશીલ રાજય બનાવ્યું હતું. પાટનગરમાં વિશાળ રસ્તા, વીજળી, વોટર વર્કસ, હોસ્પિટલ, હાઈસ્કૂલ, પ્રાથમિક શાળા, ટાઉનહૉલ, પુસ્તકાલય, જીમખાના, પ્રાણીઓનું દવાખાનું, ટાવર, રેલવે વગેરે સગવડો ઉપલબ્ધ હતી. આખા રાજ્યમાં શિક્ષણની સુવિધા મફત હતી. લોકોને મળતી સગવડોની સરખામણીમાં ખાસ કરવેરા ભરવા પડતા નહિ. હાઈસ્કૂલમાં બધાને માટે મેટ્રિક સુધી મફત શિક્ષણ મળતું હતું. સારા વહીવટના પરિણામે રાજયમાં ચોરી, લૂંટ કે અન્ય ગુનાખોરીનો ભય નહોતો. ઇ.સ. ૧૯૪૮ના જૂનમાં બારિયા રાજ્યનું મુંબઈ રાજય સાથે વિલીનીકરણ થયું.
રણજીતસિંહના અવસાન બાદ તેમના પુત્ર યુવરાજ સુભંગસિંહના જયેષ્ઠ પુત્ર જયદીપસિંહનો રાજ્યાભિષેક કરવામાં આવ્યો, કારણ કે સુભગસિંહ તે અગાઉ અવસાન પામ્યા હતા. રાજયનું વિલીનીકરણ થઈ ગયું હોવાથી જયદીપસિંહે દેવગઢ બારિયાની જાહેર પ્રવૃત્તિઓમાં રસ લેવા માંડ્યો. તેમણે ઈ.સ. ૧૯૬૧ અને ત્યારબાદ ગુજરાત રાજ્યની વિધાનસભાના સભ્ય તરીકે ચૂંટણીઓમાં નોંધપાત્ર બહુમતી મેળવી. તેમણે ગુજરાતમાં સ્વતંત્ર પક્ષના આગેવાન તરીકે તથા કેટલોક સમય ગુજરાત રાજ્યના મંત્રી તરીકે અને ત્યાર પછી ગુજરાત પ્રવાસન નિગમના ચેરમેન તરીકે યશસ્વી સેવાઓ આપી. તેઓ લોકસભામાં પણ મોટી બહુમતીથી ચૂંટાયા હતા. તેમણે દેવગઢ બારિયા, નગરપાલિકાના પ્રમુખ તથા બારિયા કેળવણી મંડળના પ્રમુખ તરીકે સેવાઓ આપી. તેમના પ્રયાસોથી યુવારાજ સુભગસિંહજી આર્ટ્સ કૉલેજ ૧૯૬૪ના જૂનથી શરૂ કરવામાં આવી. તેઓ રમતોને ખૂબ પ્રોત્સાહન આપતા તથા ભારતના ઉત્તમ “ડૉગ એપર્ટી તરીકે તેઓ પ્રસિદ્ધ હતા. ઈ.સ. ૧૯૮૭ માં તેમનું દિલ્હીમાં અવસાન થયું. શાસનતંત્ર: બ્રિટિશ ઇસ્ટ ઇન્ડિયા કંપનીએ બધાં દેશી રાજયો પર પોતાનું વર્ચસ્વ સ્થાપ્યું હતું. આંતરિક વહીવટમાં
પથિક- માર્ચ - ૧૯૯૯ ૭
For Private and Personal Use Only
