________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
" सहजं कर्म क्रौन्तेय सदोषं अपि न त्यजेत् । "
અર્થાત્ ‘સહજ કર્મ દોષવાળું હોય તો પણ છોડવું નહિ.’ એ વાત પહેલી જ વાર ગીતા કરે છે. કર્મનો ત્યાગ કરીને ખૂણામાં બેસી જનારની સામે ગીતાએ આ રીતે જેહાદ પોકારી છે, એવું મને લાગે છે. આદિ શંકરાચાર્યે ભલે ‘જ્ઞાન'ને પ્રાધાન્ય આપી પોતાના સિદ્ધાંતો રજૂ કર્યા પણ આપણે એ ન ભૂલવું જોઈએ કે ઉત્તમોત્તમ ભક્તિ-સ્તોત્રો પણ તેમણે જ આપ્યાં છે અને કર્મ પણ કર્યા વિના તેઓ રહ્યા નથી. સમગ્ર ભારતની ત્રણ-ત્રણ વાર પ્રદક્ષિણા, ૪ આશ્રમો ૪ દિશામાં સ્થાપ્યાં-આ બધું શું છે ? કર્મ જ છે ને ! આમ, એક રીતે તો શંકરાચાર્યે પણ જ્ઞાન-ભક્તિ અને કર્મનો સમન્વય પોતાના જીવન દરમ્યાન સાધ્યો જ હતો.
એક સ્થળે પ્રસંગ પ્રાપ્ત થતાં ગીતાએ બૌદ્ધોના સિદ્ધાંતનું પણ ભંજન કરવાનું છોડ્યું નથી, કૃષ્ણ કહે છે“અનિત્યં અસુર્ણ હોમ્ મ પ્રાપ્ય મનસ્વ મામ્ ।' અહીં અનિત્યં ક્ષણિક, અનુલ્લું દુ:ખ, આમ, ‘સર્વ ક્ષળિ, સર્વે દુ:સ્તું' એવા બૌદ્ધ ધર્મને ત્યજી દઈને મારું શરણ લે એમ ભક્તિનું પ્રાધાન્ય સ્થાપવાનું જાણે કે ગર્ભિત સૂચન કરતા હોય તેમ લાગે છે.
આમ, અનેક રૂઢિગત વિચારોને, માન્યતાઓને, પ્રણાલિકાઓને સુધારી મૂળે કુઠારાઘાત કર્યા છે અને તેમાંની કેટલીકને નવો ઓપ, સ્વરૂપ અને આયામ આપ્યો અને એ દ્વારા શ્રીમદ્ ભગવદ્ગીતાએ સામાન્ય મનુષ્યને માટે ભક્તિનો માર્ગ સ્થાપ્યો અને સર્વગુહ્ય વાત જાહેર કરી :
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
“સર્વ ધર્માત્ પરિત્યગ્ય માં
શરનું વ્રન ''
ગીતાની રૂઢિભંજક્તાની પરાકાષ્ઠા ત્યારે આવે છે કે જ્યારે ઉપરનું વિધાન પરંપરાગત ગુરુઓના વિધાન તરીકે ખપી ન જાય તે માટે છેવટે કૃષ્ણે તો એમ જ કહ્યું કે
“યથેચ્છસિ તથા રુ ।' અર્થાત્ ‘તને જેમ યોગ્ય લાગે તેમ તું કર', અહીં ગર્ભિત રીતે તેઓ કહે છે કે ધર્મશાસ્ત્રો કહે તેમ નહીં. આમ, અંતે તો ગીતા વ્યક્તિને મહત્ત્વ આપે છે. તેને પોતાને પોતાનું જીવન જીવવાનું સ્વાતન્ત્ય છે એમ શીખ આપી જાય છે.
पादटीप
१. ते तं भुक्त्वा स्वर्गलोकं विशालं क्षीणे पुण्ये मर्त्यलोकं विशन्ति । एवं त्रयीधर्ममनुप्रपन्ना गतागतं कामकामा लभन्ते ॥ ९-२१
२. कर्मणैव हि संसिद्धिमास्थिता जनकादयः
लोकसंग्रहमेवापि संपश्यन्कर्तुमर्हसि ॥ ३-२० ३. अनन्याश्चिन्तयन्तो मां ये जनाः पर्युपासते ।
तेषां नित्याभियुक्तानां योगक्षेमं वहाम्यहम् ॥ ९-३२ ४. मां हि पार्थ व्यपाश्रित्य येऽपि स्युः पापयोनयः । स्त्रियो वैश्यास्तथा शूद्रास्तेऽपि यान्ति परां गतिम् ॥ ९-३२ ५. अनाश्रितः कर्मफलं कार्यं कर्म करोति यः ।
स संन्यासी च योगी च निरग्निर्न चाक्रियः ॥ ६-१ ६. काम्यानां कर्मणां न्यासं संन्यासं कवयो विदुः । १८-२
પથિક : માર્ચ - ૧૯૯૯ - ૧૩
-
For Private and Personal Use Only
