________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
સત્યાગ્રહ માટે સક્રિય સૈનિકોને હાકલ કરી ત્યારે પાછો વામનરાવે સત્યાગ્રહના શસ્ત્રનો ઉપયોગ કર્યો. ગોધરાના કાછીયાવાડમાં ૨૨-૧૨-૧૯૩૯ ના રોજ યુદ્ધ વિરોધી સૂત્રોચ્ચાર કરી વામનરાવે વ્યક્તિગત સત્યાગ્રહ કર્યો. અને ધરપકડ વહોરી લીધી. આ વખતે તેમને એક વર્ષની કેદની સજા થઈ.
૮ ઓગષ્ટ, ૧૯૪રમાં “હિન્દ છોડો લડતનો આરંભ થયો. અંગ્રેજ સરકારે તેનું દમન કરવાના પગલાં રૂપે સ્થાનિક અગ્ર સ્વાતંત્ર્ય સૈનિકોની સૌ પ્રથમ ધરપકડ કરવા માંડી. જેથી લડત સ્થાનિક કક્ષાએ નેતાહિન બની જાય અને તૂટી જાય. એ નાતે ગોધરામાંથી તા. ૯-૮-૧૯૪૨ ના રોજ વામનરાવની ધરપકડ કરવામાં આવી પણ સરકારની ધારણા ખોટી પડી. વામનરાવની ધરપકડ પછી પણ પંચમહાલ જિલ્લામાં અહિંસક અને હિંસક બંને પ્રકારની લડતો સક્રિય રીતે ચાલી હતી. વામનરાવ અને તેમના સાથીઓએ પ્રજામાં પ્રગટાવેલ જાગૃતિનું તે પરિણામ હતું.
વામનરાવ મુકાદમ સ્વાતંત્ર્ય સૈનિક સાથે એક અચ્છા પ્રજાપ્રિય સેવક પણ હતા. ૧૯૪૨માં તેઓ ભારે બહુમતીથી મુંબઈની ધારાસભામાં ચૂંટાયા હતા. ૧૯૪૭ માં પણ મુંબઈ ધારાસભાના તેઓ સભ્ય રહ્યા હતા. પણ સત્તા પર ટકી રહેવાનો તેમનો સ્વભાવ ને હતો, એટલે જ જ્યારે જ્યારે સ્વાતંત્ર્ય લડતની હાકલ પડી ત્યારે તેમણે એક સ્વાતંત્ર્ય સૈનિક તરીકે જ લડવાનું સ્વીકાર્યું હતું. સ્વાતંત્ર્ય સંગ્રામની એકપણ લડત એવી નહીં હોય જેમાં વામનરાવનું પ્રદાન ન હોય. તેમણે પોતાના સમગ્ર જીવન દરમિયાન પાંચ વાર દેશ કાજે જેલ યાત્રા ભોગવી હતી. છેલ્લીવારની જેલયાત્રા દરમિયાન તો તેમણે જેલમાં ‘શિવાજી મહારાજ' નામક પ્રજાની રાષ્ટ્રીય ભાવનાને પ્રેરે તેવું પુસ્તક પણ લખ્યું હતું. ઈ.સ. ૧૯૫૦ માં તેમનું અવસાન થયું ત્યાં સુધી તેઓ એક સાચા સ્વાતંત્ર્ય સૈનિક બની રહ્યાં હતા.18
આવા નિઃસ્વાર્થી, સેવાભાવી અને દેશની સ્વાતંત્ર્ય લડતોમાં પોતાનું સમગ્ર જીવન ફના કરી નાંખનાર અનેક અજાણ્યા દેશભકતોથી હજુ આપણો ઈતિહાસ વંચીત છે. ખરેખર તો સ્વાતંત્ર સંગ્રામને પોતાના ખભા પર વહન કરનાર આવા જ અજાણ્યા સ્વાતંત્ર્ય સૈનિકો છે, જેમણે ગાંધીજી, પંડિત નેહરુ, સરદાર પટેલ અને મૌલાના આઝાદ જેવા નેતાઓના રાષ્ટ્રીય વિચારોને ગામની ગલીઓ અને શહેરની સડકો સુધી પહોંચાડવામાં પોતાનું સમગ્ર જીવન ખર્ચી નાખ્યું હતું. ઈતિહાસ સંશોધકો આવા પાયાના સ્વાતંત્ર્ય સૈનિકોના પ્રદાનની નોંધ ઈતિહાસમાં લેશે ખરાં ?
પાદટીપ ૧. સ્વાતંત્ર્ય સંગ્રામના લડવૈયા, માહિતી ખાતું, ગુજરાત રાજ્ય, અમદાવાદ, ૧૯૬૯, પૃ.૨૬૯. ૨. “ગુજરાત રાજકીય પરિષદ'નું પ્રથમ અધિવેશન ૩,૪ અને ૫ નવેમ્બર, ૧૯૧૭ના રોજ ગાંધીજીના પ્રમુખ સ્થાને
ગોધરામાં મળ્યું હતું. અત્રે તેની તૈયારીનો ઉલ્લેખ છે. ૩. યાજ્ઞિક ઈન્દુલાલ, આત્મકથા ભાગ-૨, ગૂર્જર ગ્રંથરત્ન કાર્યાલય, અમદાવાદ, ૧૯૫૫,પૃ.૧૮. ૪. શુક્લ, રામચંદ્ર દામોદર, સ્વાતંત્ર્ય સંગ્રામમાં પંચમહાલ, દાહોદ, ૧૯૮૬, પૃ. ૨૬. ૫. (અ) એજન પૃ. ૨૯
(બ) યાજ્ઞિક ઈન્દુલાલ, ઉપર્યુક્ત ગ્રંથ, પૃ. ૩૧૮. ૬. દલાલ, ચંદુલાલ (સંપાદક), ગાંધીજીની દિનવારી, પ્ર.ગુજરાત રાજય મહાત્મા ગાંધી જન્મ શતાબ્દિ ઉજવણી
સમિતિ, અમદાવાદ, ૧૯૭૦, પૃ. ૩૮. ૭. ગાંધી, મોહનદાસ કરમચંદ, સત્યના પ્રયોગો, પ્ર.નવજીવન પ્રકાશન મંદિર, અમદાવાદ, ૧૯૫૨, પૃ. ૪૧૮.
ગાંધીજીનો અક્ષરદેહ – ૪૩, નવજીવન પ્રકાશન મંદિર, અમદાવાદ, પૃ. ૨૯૨, ૨૯૩.
ધારાસણાનો કાળોકેર, પ્ર.મંત્રી, ગુજરાત પ્રાંતિક સમિતિ, અમદાવાદ, ૧૯૩૦, પૃ.૮૨. ૧૦. શુકલ, રામચંદ્ર દામોદર, ઉપર્યુક્ત ગ્રંથ, પૃ. ૧૨૨. ૧૧. (અ) શ્રીકાંત, લક્ષ્મીદાસ, પંચમહાલનો જંગલ સત્યાગ્રહ, ગુજરાત દીપોત્સવી અંક, ૧૯૮૦, માહિતી ખાતું,
ગુજરાત રાજય, ગાંધીનગર, પૃ. ૧૨૨. (બ) ગાંધીજીનો અક્ષરદેહ - ૪૩, પૃ. ૨૯૨. ૧૨. શુકલ, રામચંદ્ર દામોદર, ઉપર્યુક્ત ગ્રંથ, પૃ. ૧૬૦,૧૬૧. ૧૩. સ્વાતંત્ર સંગ્રામના લડવૈયાઓ, પૃ. ૨૬૯. "
પથિક • સપ્ટેમ્બર-૧૯૯૮ - ૧૪
For Private and Personal Use Only
