________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
કચ્છી રહસહન
પ્રમોદ જેઠી* ભારત દેશની પશ્ચિમ બાજુએ આવેલ કચ્છ પ્રદેશ અનોખો છે. આ પ્રદેશની બોલી અલગ, રહન સહન અલગ, પહેરવેશ, રીતભાત પણ અલગ છે. આમ જોઈએ તો ભારતમાં દરેક રાજયની રહનસહન અલગ જ છે. આમ છતાં ભારત એક છે. ભારતના અલગ અલગ રાજયોથી અનોખો તરી આવતો આ. કચ્છ પ્રદેશ વિષે જાણકારી મેળવીએ.
કચ્છની ધીંગી ધરા અને તાકાતવર પાણી પીનારા કચ્છીએ ભારતમાં જ નહીં, પરન્તુ વિશ્વમાં પોતાનું નામ કાઢેલ છે. કચ્છી બોલીમાં તાકાત છે, ટૂંકી છતાં સચોટ વાત કહેતી આ બોલી ભારતના અન્ય રાજ્યની બોલીથી અલગ જ તરી આવે છે.
કચ્છ એ પ્રાચીન સમયમાં ટાપુ હતો. આ કચ્છ પ્રદેશમાં રહેનાર લોકો ભારતના અન્ય ભાગ સાથે ઓછા સંપર્કમાં હતાં. પરંતુ કચ્છની દક્ષિણે આવેલ દરિયાકિનારાના હિસાબે વિદેશ આફ્રિકા, મલેશિયા, જંગબાર, એડન, ચીન, જાવા, સુમાત્રા વિ.સાથે વહાણો દ્વારા વેપાર અર્થે જોડાયેલ અને આથી કચ્છી વિદેશના ખૂણે ફરતો થયો અને દરિયા ખેડૂ તરીકે જાણીતો થયો. દરિયામાં વહાણ દ્વારા મુસાફરી કરતા તે ખડતલ અને સાહસિકવૃત્તિ વાળો થયો.
કચ્છની પૂર્વ બાજુએ રણ આવેલ છે. આ રણમાં વસતા લોકોની રીતભાત અલગ રહી છે. મોટેભાગે મુસ્લિમ પ્રજા આ વિસ્તારમાં રહે છે. રણને બે ભાગમાં વહેંચી શકાય. બત્રી અને પચ્છમ. નોડે,રાયસીપૌત્રા, શયમ, મૃતવા, બંભા, જત, હાલેપૌત્રા, મયગ્વાલ વિ.આ પ્રદેશમાં વસે છે. અને તેઓ આગવી જીવન શૈલીમાં પોતાનું જીવન જીવે છે. સ્ત્રીઓનો પહેરવેશ ઇજર, કંજરી, માથે ઓઢણી છે. જયારે પુરુષનો પહેરવેશ પોત (લંગી) તથા ખમીસ, માથે ફાળીયું કે ફેંટો રહ્યો છે. આ રણપ્રદેશમાં ગરમી અતિશય પડે છે. તેથી પહેરવેશમાં સુતરાઉ કાપડનો ઉપયોગ વધુ થતો જોવા મળે છે. ગરમીથી માથુ ગરમ થાય નહી તે સારું માથા પર ફાળીયુ કે ફેંટો બાંધે છે. પાણીની તંગીને લઈને મેલખાઉ કપડાનો વપરાશ કરે છે. રણમાં ગરમી અને કંટાળા વિસ્તારમાં ચાલવાનું હોવાથી પુરુષોના જોડા મજબુત ને ચાંચવાળા હોય છે. જ્યારે સ્ત્રીઓ મજબત સપાટ પહેરે છે. રણમાં બીજા રંગો ઓછા જોવા મળે છે. આથી તેઓ પોતાના પહેરવેશમાં ભડકીલા રંગોના (લાલ, પીળો, બ્લ્યુ) ભરતકામ કરેલ વસ્ત્રો પહેરે છે. ' લગ્ન પ્રસંગે દહેજમાં આ ભરતકામની આપ લે થાય છે. સ્ત્રીઓ શણગારમાં ચાંદીના તથા સોનાના દાગીના પહેરે છે. હાથમાં બલૈયા તથા પગમાં કાંબીઓ તેમજ ચાંદીની બંગડીઓ પહેરે છે. અહીં વસતા લોકોના પહેરવેશ પરથી ( જાતિ ઓળખાઈ શકે છે. અહીં વસતી મયગ્વાલ જાતિ મુસ્લિમ જાતિ સાથે રહેતી હોવાથી તેમનો પહેરવેશ, ભરતકામ એક સરખો જોવા મળે છે. આ મયગ્વાલ લોકો મારવાડથી આવેલ છે. અહીં વસતા લોકોનો મુખ્ય વ્યવસાય પશુપાલનનો રહ્યો છે. તેઓ ગાયભેંસ પાળીને દૂધ-ઘીનો વેપાર કરે છે. જેઓ માલધારી કહેવાય છે. તેઓ પોત (લૂંગી) માથામાં અજરખનો ફેંટો અને ખભાપર ખેંસ રાખે છે. બીડી-તમાકુનાં બંધાણી છે. ખડતલ કોમ છે. આખો દિવસ પશુઓ સાથે રહેવાનું હોવાથી શિક્ષણનું પ્રમાણ ઓછું છે. પરંતુ ખુલ્લા દિલના પ્રેમાળ લોકો છે. મહેમાનગતી કરી જાણે છે. અહીંના મકાનોને ભેગા કહેવાય છે. આ ભૂંગાના દરવાજા નાના હોય છે કારણકે રણમાં રેતી ઉડતી હોવાથી તેમજ પવનથી બચવા બારી તથા બારણાની સંખ્યા ઓછી હોય છે. રણમાં થતું એક પ્રકારનું લાણીમારી ઘાસ ભૂંગાની છતમાં ઉપયોગમાં આવે છે, જે ઘાસમાં વરસાદ સમયે પાણી અંદર આવતું નથી. દિવાલો કાચી ધાર માટીની લીપણથી સજાવેલ, અંદર માંડલી જેવા છજા વાળી હોય છે. જેમાં ઘરની ચીજવસ્તુઓ પ્રદર્શિત થયેલ હોય છે. અન્ય જાતિની સરખામણીમાં મયગ્વાલનાં ભૂંગા સફાઈ દાર જોવા મળે છે. મયગ્વાલ લોકો ભૂંગાને બહારની બાજુ રંગકામથી સુશોભિત કરે છે. જેમાં કુદરતી માટીનો ઉપયોગ કરે છે. બૂટ ચંપલ તથા લાકડા પર કોતરકામ મુખ્ય વ્યવસાય છે. સૂકી ખેતી પણ કરે છે. ખોરાકમાં ઘઉંનો ઉપયોગ કરે છે. બટાટા તથા કાંદાનો ઉપયોગ મોટેભાગે થતો જોવા મળે છે. લીલી શાકભાજી મળતી નથી. રોટલા, ચટણી, લીલા મરચા, મીઠું, દૂધ-છાશ તેમના મુખ્ય ખોરાક છે. ક્યારેક ક્યારેક માંસાહાર પણ કરે છે. * આયના મહેલ, ભૂજ-કચ્છ
પથિક - સપ્ટેમ્બર-૧૯૯૮ • ૨૩
For Private and Personal Use Only
