________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
પાવર પટ્ટીમાં વસતા લોકોમાં આહીર કોમની વસ્તી વધુ છે. આ કોમમાં સ્રીનો પોષાક ઘાઘરો,બ્લાઉઝ તથા ઓઢણી છે. તેઓ લાલ રંગનો વધુ ઉપયોગ કરે છે. પુરુષો સફેદ રંગની ઇઝાર (ચોયણો) તથા સફેદ કેડીયું કે ખમીસ, માથે મન કે સફેદ માફો (કપડાનો ટૂકડો) બાંધે છે. ખેતીવાડી મુખ્ય ધંધો છે. ખેતરમાં પીયત તથા વરસાદી પાક લે છે. તેઓ પાસે ભેંસો પણ હોય છે. તેથી ઘી-દૂધ-છાશનો વધુ ઉપયોગ કરે છે. અમુક લોકો ગામના ચોરે નવરા બેઠેલા અને પત્તા રમતા જોવા મળે છે. આળસુ તેમ છતાં ખડતલ અને બળુકી કોમ તરીકે આહિર જગમશહુર છે. સ્ત્રીઓ ભરતકામમાં આભલાનો ઉપયોગ કરે છે. થેલા, બ્લાઉઝ,ઘાઘરા, બારસાંગીઓ, તોરણ, ચંદરવા બનાવે છે. લગ્નમાં ભરતકામની આપ-લે થતી હોય છે. નાની ઉંમરે લગ્ન થાય છે. પરન્તુ કન્યાની ઉંમર મોટી થતા સાસરે વળાવે છે. મુખ્ય ખોરાક ઘઉં, બાજરાના રોટલા, શાકભાજી તેમજ તેઓ પાકા મકાનમાં રહે છે. રાત્રે ખીચડીનો ઉપયોગ કરે છે. આ વિસ્તારમાં મુસ્લિમ, મયગ્વાલ, વાંઢા, ભણસારી આહીર વસે છે.
કચ્છના પૂર્વ વિભાગમાં (વાગડ) વસતા લોકોમાં આહીર, રબારી, પટેલ, કોળી-પરાધી, દરબાર (રજપૂત વાઘેલા) છે. અહીંના પહેરવેશમાં પુરુષ પોત, ઇજાર કે પાટલુન, જ્યારે સ્ત્રીઓ સાડી, બ્લાઉઝ, ઘાઘરો પહેરે છે. હાથ તથા પગમાં કડલા, કાંબી જેવા દાગીના તથા છૂંદણા છુંદાવે છે. ખોરાકમાં બાજરાનો ઉપયોગ વધુ કરે છે. ઘી-છાશમાખણ નો વધુ ઉપયોગ થતો હોવાથી પુરુષ -સ્ત્રી ખડતલ હોય છે. ખેતીવાડી તથા ઘેટાબકરાનો ઉછેર કરે છે. પરાધીકોળી લોકો ગરીબ છે. તેઓ જંગલની પેદાશ મધ તથા ગુંદ એકઠું કરી વહેંચી ગુજરાન ચલાવે છે.
કચ્છનાં દક્ષિણ વિભાગમાં મોટેભાગે જૈન - રબારી- ખત્રી - ખારવા - ભાટિયા જાતિના લોકો વસે છે. જૈન નો પહેરવેશ આધુનિક છે. જ્યારે રબારી લોકો પોતાના મૂળ વેશમાં ઘાઘરો - ચોળી - ઓઢણી (લોડી) પરંપરાગત વપરાતા દાગીના, ભૂંગા અને કાચા મકાનમાં રહે છે. તેઓ ઊંટ તથા ઘેટા બકરાના ઊનનું વેચાણ કરી ગુજરાન ચલાવે છે. તેઓ ભરતકામ બહુ સારુ કરે છે. ખત્રી લોકો રંગાટનું કામ કરે છે. બ્લોક પ્રીન્ટ, સ્કીન પ્રીન્ટ તેમજ બાંધણીનું કામ વખણાય છે. ખારવા જાતિ મોટેભાગે વહાણપર ખલાસીનો ધંધો કરે છે. પરદેશમાં માલ ભરીને દરિયામાં જાય છે. આ ઉપરાંત ભાટિયા જાતિ વેપારી છે. તેઓ મુન્દ્રા તથા માંડવીમાં વસે છે. વૈષ્ણવ પંથી છે. શ્રીનાથજીને માને છે. તેઓ વિદેશ સાથે વેપાર અર્થ સંકળાયેલા છે. અને ઘણા જણા ત્યાં સ્થાઇ થયેલ છે. આ વિસ્તારમાં પાણી છે તેથી વાડીઓમાં ચીકુ, આંબા,સંતરા, સુરજમુખી તેમજ કપાસનો પાક લે છે. જૈન જ્ઞાતિનું મોટું તીર્થ ભદ્રેશ્વર તથા કોડાય અહીં આવેલા છે. કચ્છના પશ્ચિમ વિભાગમાં વસતા લોકો ભણસાળી, જૈન-જાડેજા-રાજપૂત, જત મુસ્લિમ, પાટીદાર પટેલ છે. મુખ્ય ધંધો વેપાર તથા ખેતીવાડી છે. જૈન લોકોનાં મુંબઈ-મદ્રાસમાં વેપાર છે. જાડેજા - રાજપૂત ખેતીવાડીનો ધંધો તથા પાટીદાર પટેલ ખેતીવાડી તથા બેન્સાનું (લાકડાનો વેપાર) મદ્રાસ, બેંગલોર, ઓરિસ્સા બાજુ કામ કરે છે. પહેરવેશ આધુનિક છે. જાડેજા, રાજપૂત સુરવાલ, ખમીસ તથા માટી પાઘડી બાંધે છે. સ્ત્રીઓ ઓજલમાં રહે છે. જ્યારે જત લોકો મુસ્લિમ છે. પુરુષ પોત અને ખમીસ, માથે ફેટો તથા સ્ત્રીઓ ગગો (એક જ કાળા કપડાનું વસ) પહેરે છે. તેઓનું ભરતકામ સુંદર હોય છે. મુખ્ય વ્યવસાય ઊંટ ચરાવવાનો છે. ખેતીવાડી પર મુલી (મથુરી) કરે છે. આ વિસ્તારમાં યાત્રાધામોમાં નારાયણસરોવર, કોટેશ્વર, માતાને મઢ, રામવાડા, ઉમિયામાતાનુ મંદિર, જૈન મંદિરો, અંબાજીનું મંદિર તેમજ હાજીપીરી દરગાહ આવેલ છે. હિન્દુ તથા મુસ્લિમ બન્ને સાથે વસે છે. ખોરાકમાં ઘઉં-બાજરો-દાળ-ભાત શાકભાજીનો ઉપયોગ કરે છે.
ઉપસંહાર :
કચ્છી લોકો કચ્છમાં અલગ અલગ વિસ્તારમાં રહે છે તેમના પહેરવેશ, રહનસહન, ખોરાકી, વેપાર પણ અલગ અલગ છે. આમ છતાં ભાષા એક જ કચ્છી છે. વાગડ બાજુ (પૂર્વ વિભાગ) ગુજરાતી વધુ બોલાય છે. રજપૂત લોકો સિંધથી, આહીર મથુરાથી, રબારી બલૂચિસ્તાન,મયગ્વાલ મારવાડથી, ભાટીયા જેસલમેરથી, લોહાણા તથા બ્રાહ્મણો સિંધથી તેમજ ગુજરાતથી આવેલા છે.
કચ્છની વસ્તી ૧૨ લાખની છે. જેમાં ૬૦% હિન્દુ તથા ૪૦% મુસ્લિમ છે. એકતાથી રહેતી કચ્છી કોમ મેળા મલાખડામાં, તહેવારોમાં હર્ષ ઉલ્લાસથી હળીમળીને ઉજવે છે. લોકો નિર્દોષ તથા વિશ્વાસુ છે. અને એ જ કચ્છની અસ્મિતા છે.
પથિક – સપ્ટેમ્બર-૧૯૯૮ ૦ ૨૪
For Private and Personal Use Only
