________________
૧૨૭
(૩) ત્રણ ઈન્દ્રિયવાળા-કીડી, મકેાડા, માંકડ. ઈયળ, ધનેળા, જૂ આદિ જીવાને (૭) સાત જ પ્રાણ જરૂરી છે.
(૪) ચઉરિન્દ્રિય જીવા જેવા કે માખી, મચ્છર, ભમરા આદિને આઠ (૮) જ પ્રાણ જરૂરી છે.
(૫) અમનસ્ક અસ'ના પૉંચેન્દ્રિયવેને ૯ પ્રાણ જરૂરી છે. (૬) સન્નિ-સમનસ્ક-૫ ચેન્દ્રિય જીવ-દેવ-મનુષ્ય-નારકી—તિ 'ચ પશુપક્ષી આદિ જીવાને ૧૦ પ્રાણ જરૂરી હાય છે.
આ પ્રમાણે શરીર, (કાયા) શ્વાસેા વાસ, ઈન્દ્રિય અને આયુષ્ય આ ચાર પ્રાણ તે દરેક જીવમાત્રને અનિવાય' રૂપથી હૈય જ છે. પેાત પેાતાના કર્મ અનુસાર ઈન્દ્રિય, ખલ, એછા-વત્તા પ્રમાણમાં મળે છે. આમ આ પ્રાણે! જીવાને સંસારમાં જીવવા માટે ઉપયોગી છે. આ જ પ્રાણાના આધારે જીવ સંસારમાં જીવે છે. પ્રાણધારી પ્રાણી :
બાળા: ચાસ્તિ સ પ્રાળોઃ’
જેને પ્રાણ હોય છે તે પ્રાણી કહેવાય છે. પ્રાણીના અર્થ કેવળ પશુ-પક્ષી નહિ. એમાં બધ! જીવે! સમાવી શકાય છે. દેવ-મનુષ્યાદિ જીવાને પણ પ્રાણુ હાય છે તેથી એ રીતે તે પ્રાણી તા છે જ. ઈન્દ્રિયની દૃષ્ટિએ સસારમાં જીવાને પાંચ વિભાગમાં વહેચવામાં આવ્યા છે. આપણે રાજ ઈરિયાવહીયા સૂત્ર ખેલતી વખતે તેના ઉલ્લેખ કરીએ છીએ.
નિતિયા, વરિયા, તેાિ, વર્ગા; ચા । પ્રાણી (પ્રાણધારી જીવો)
એકેન્દ્રિય એઈન્દ્રિય તૈઈન્દ્રિય ચહરિપ્રિય પંચેન્દ્રિય પૃથ્વી, પાણી અળસીયા,શ'ખાદિ કીડી, મર્કાડા માખી દેવ-મનુષ્ય આદિ. વગેરે મચ્છરાદિ આદિ.. અગ્નિ-વાયુ-વનસ્પતિ-કૃમિ− કેડ-કેાડી જૂ -ઈયળ, ધનેડા, માંકડ, મચ્છર, ભમરા, નારક-પશુ-પક્ષીમાં ગાય-ઘેાડા બકરી, પાપટ, મેના કબુતર, કાગડા આદિ.
આમ સંસારમાં સમસ્ત પ્રાણીઓના સમાવેશ ઈન્દ્રિયાની અપેક્ષાએ પાંચ વિભાગમાં કરવામાં આવ્યે છે. સંસારમાં છઠ્ઠી ઈન્દ્રિયવાળે કોઈ જીવ જ નથી. મનને છઠ્ઠી ઈન્દ્રિય ન કહૈવાય. તે તે અતિન્દ્રિય
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
