Book Title: Naykarnika
Author(s): Fattehchand K Lalan, Mohanlal D Desai
Publisher: Shardaben Chimanbhai Educational Research Institute
View full book text
________________
સ્ફટ વિવેચન
૬૩
(૩)
ઉદાહરણઃ(ક) જીવન મૂર્તિ કે ચિત્ર તે સ્થાપના જીવ. (ખ) પુસ્તકાદિ તે સ્થાપના જ્ઞાન. (ગ) સાધુના બાહ્યરૂપની સ્થાપના, અથવા સાધુનું ચિત્ર તે સ્થાપના
સાધુ. દ્રવ્યનિક્ષેપ – જે ભાવનું કારણ હોય, અને તે કાર્યરૂપે, જ્યાં સુધી ન હોય ત્યાં સુધી તે દ્રવ્ય કહેવાય. વળી. મૂતશે ભાવિનો દિ ત્ ારાં તત્ દ્રવ્ય-ભૂત કાર્યનું જે કારણ હોય અને ભાવી કાર્યનું જે કારણ હોય તે દ્રવ્ય કહેવાય છે. જેમકે માટી એ ભાવી ઘટનું કારણ છે; અને ઠીંકરા એ ભૂતઘટનાં કારણ છે, કારણ કે તેથી ઘટનું જ્ઞાન થાય છે.
ઉદાહરણ :(ક) જ્યાં સુધી જીવ જીવના સ્વરૂપથી અજ્ઞાની છે ત્યાં સુધી દ્રવ્યજીવ
કહેવાય. (ખ) કોઈ ભણેલ હોય, પણ જે વખતે ઉપયોગસહિત ન હોય તે
વખતે તે ભણેલું દ્રવ્યજ્ઞાન છે. (ગ) પંચ મહાવ્રત પાળે, ક્રિયાનુષ્ઠાન કરે, પણ તેમાં પૂર્ણ ઉપયોગ ન વર્તે તે દ્રવ્યસાધુ
ઉક્ત ત્રણ નિક્ષેપને ઋજુસૂત્ર નય માન્ય રાખતો નથી, તે ફક્ત નીચેના ભાવનિક્ષેપને સ્વીકારે છે. ભાવનિક્ષેપ :- ઉપર દર્શાવેલ દ્રવ્યનિક્ષેપ ઉપાદાન કારણરૂપ છે અને તેના કાર્યરૂપ આ ભાવનિક્ષેપ છે. અહીં ભાવ એટલે તદ્રુપતા. આમાં વસ્તુનો નિશ્ચયગુણ આવે છે.
૧. દ્રવ્યનિક્ષેપ તે ભાવનિક્ષેપનું ઉપાદાન કારણ છે, અને નામ અને સ્થાપના નિક્ષેપ તે ભાવનિક્ષેપનાં નિમિત્ત કારણ છે; જેમ ઘડાનું ઉપાદાન કારણ માટી છે અને નિમિત્ત કારણ ચક્ર, કુંભારાદિ છે. -- *
