Book Title: Naykarnika
Author(s): Fattehchand K Lalan, Mohanlal D Desai
Publisher: Shardaben Chimanbhai Educational Research Institute
View full book text
________________
નયકણિકા
સામાન્ય અને વિશેષ ધર્મો કેવા છે? ऐक्यबुद्धिर्घटशते भवेत्सामान्यधर्मतः । विशेषाच्च निजं निजं लक्षयन्ति घटं जनाः ॥४॥
હેિ પ્રભો ! આપે કહેલા સામાન્ય ધર્મ વડે સેંકડો ઘડામાં એકાકાર બુદ્ધિ થાય, અને [આપે કહેલા વિશેષ ધર્મ વડે મનુષ્યો પોતપોતાનો ઘડો ઓળખે છે. [આ સંમોહ ટાળવા માટે તારો મહાન ઉપકાર છે) ૪.
૧. નૈગમનય नैगमो मन्यते वस्तु तदेतदुभयात्मकं । निर्विशेषं न सामान्यं विशेषोऽपि न तद्विना ॥५॥
નિગમનય વસ્તુને એ બને ધર્મવાળી (એટલે સામાન્યરૂપે અને વિશેષરૂપે) માને છે, કારણ કે [આપની આજ્ઞામાં વિશેષ રહિત એવું સામાન્ય નથી તેમજ સામાન્યરહિત એવું વિશેષ નથી પ.
૨. સંગ્રહનય संग्रहो मन्यते वस्तु सामान्यात्मकमेवहि । सामान्यव्यतिरिक्तोऽस्ति न विशेषः खपुष्पवत् ॥६॥
સંગ્રહનય વસ્તુને કેવળ સામાન્ય ધર્મવાળી જ માને છે, કારણ કે સામાન્યથી જુદું એવું વિશેષ આપનો ઉપદેશ એવો છે કે આકાશપુષ્પની પેઠે કંઈ છે નહિ. ૬.
સંગ્રહનયનાં ઉદાહરણો विना वनस्पति कोऽपि निम्बाम्रादिर्न दृश्यते । हस्ताद्यन्त विन्यो हि नाङ्गलाद्यास्ततः पृथक् ॥७॥
૧. લાલ, પીળો, લીલો ઇત્યાદિ રંગથી કે કોઈ એવા ભેદથી પોતપોતાનો ઘડો માણસો પારખી લે છે, મૂંઝાઈ જતા નથી. ૨. ત્યારે આ નય સમ્યક દૃષ્ટિ ગણાય? નહિ. કારણ કે દ્રવ્યને અને પર્યાયને બન્નેને સામાન્ય અને વિશેષયુક્ત માને છે.
૨. આકાશને જેમ પુષ્ય ન હોય, તેમ સામાન્ય વિના વિશેષ ધર્મ ન હોય.
