________________
તેઓ સંયમના આરાધનમાં કે શીલ-સદાચાર-તપ વગેરેની પ્રવૃત્તિમાં પણ મોખરે જ હોય એમાં કોઇ વિવાદને અવકાશ ન જ હોય. શાસ્ત્રોનાં એટલે જૈન શાસ્ત્રો ઉપરાંત બૌદ્ધ, ન્યાય, વૈશેષિક, સાંખ્ય અને યોગ વગેરે શાસ્ત્રોના અભ્યાસમાં પણ તેમણે સારી રીતે શ્રમ કરેલો અને એક વિશિષ્ટ વિદ્વાનને શોભે તેવી ખ્યાતિ પ્રાપ્ત કરેલી. તેમનો શાસ્ત્રાભ્યાસ તેમની સંયમની આરાધનાનો પરિપોષક બનેલો.
ઉપરાંત, મધ્યસ્થ વૃત્તિ, ધૈર્ય, સહિષ્ણુતા અને સર્વધર્મસમભાવની ભાવના વગેરે ગુણો તેમનામાં પ્રગટ થાય તે અર્થે શાસ્ત્રાભ્યાસ જ સંપૂર્ણ નિમિત્તરૂપ થયેલો. મારી સ્મૃતિ પ્રમાણે તેમણે સંપ્રદાયના કલહમાં કદી ભાગ લીધો નથી. તેમ જ કોઇ પણ સાંપ્રદાયિક વિચારનો એકાંતપણે આદર કરેલ નથી. વાણીમાં અને વર્તનમાં સ્યાદ્વાદના સિદ્ધાંતને તેમણે અગ્રસ્થાન આપેલ છે.
પાંજરાપોળના ઉપાશ્રયે હું કદી ગયેલો નહિ. મને સાધુઓની એકાંગી વૃત્તિની વિશેષ શંકા રહેતી અને વિચારભેદ અંગે સાધુઓની અસહિષ્ણુતાનો પણ ભય રહેતો. મારા મિત્ર પં. શ્રી દલસુખભાઇએ તથા શ્રી રતિલાલભાઇ દેસાઇએ મને ચોક્કસ કહેલ કે તમે શ્રી નંદનસૂરિને મળો તો તમને તેમની અનેકાંતવિચારશ્રેણીની અને મતસહિષ્ણુતાની ખાતરી થશે. જ્યારે હું તેમને પ્રત્યક્ષ મળ્યો ત્યારે જે વાત મારા મિત્રોએ મને કહેલી તેનો મને પ્રત્યક્ષ અનુભવ થયો.
રૂઢ શ્રાવકો કરતાં મારી સાધુઓ પ્રત્યે વિનયભાવ બતાવવાની રીત જાદી છે; છતાં મારી એ રીત વિશે આચાર્ય શ્રી નંદનસૂરિએ લેશ પણ અરુચિ ન બતાવતાં પહેલે જ સમાગમે તેમણે મને પોતાનો મિત્ર બનાવી દીધો.
આગમપ્રભાકર, શ્રુતશીલવારિધિ શ્રીપુણ્યવિજયજી મહારાજ મારા સન્મિત્ર હતા જ, અને મારા કુશલકર એ મહાનુભાવ સાથે જેમ હું વિનયથી વર્તતો તેમ જ શ્રી નંદનસૂરિ સાથે પણ મેં વર્તવાનુ શરૂ રાખ્યું; અને ધીરે ધીરે સમાગમ વધતાં અમારી વચ્ચે વિશેષ આદરપાત્ર મિત્રતા વધી. અને પછી તો હું તેમની પાસે વારંવાર જઇને તેમના સમાગમનો લાભ મેળવવા લાગ્યો.
મારા ભિન્ન વિચારોનો તેમને ખ્યાલ ન હતો એમ નહોતું, પણ કદી પણ તેમણે એ વિશે મારી સાથે ચર્ચા કરી જ નથી. જ્યારે જ્યારે તેમની પાસે ગયો છું ત્યારે ત્યારે તેમનું સુખદ સ્મિત જ અનુભવેલ છે.
૫૧
