________________
પૂરાત્રીના બે મંગલ પ્રવચનો (વિ.સં. ૨૦૩૧ ના કાર્તક શુદિ ૨ ના દિવસે ર૫ મી વીરનિર્વાણ કલ્યાણક શતાબ્દીના ઐતિહાસિક અવસરને અનુલક્ષીને અમદાવાદના શ્રીસંઘે યોજેલ ગુણાનુવાદસભામાં પૂજય આચાર્ય ભગવંતે કરેલ પ્રવચન.)
જૈનધર્મ તો મહાન અને વિશાળ છે. એ સંકુચિત નથી. પણ એને કૂવાના દેડકા જેવો તો આપણે બનાવી દીધો છે. જૈનદર્શનમાં તો ત્યાં સુધી કીધું છે કે
अपुनर्वन्धकस्यापि, या क्रिया शमशालिनी ।
વિત્રા રશમેન, થમવિઝયાય સા રે - જે આત્મા અપુનર્બન્ધકભાવમાં - મોહનીય કર્મની ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિ ફરી બાંધવી ન પડે એવા ભાવમાં આવી ગયો છે, પણ હજી સમકિત પામ્યો નથી; એની પણ જે શમશાલિની ક્રિયા - ઉપશમભાવની અને અકદાગ્રહભાવની એની જે ક્રિયા, એ ગમે તે દર્શનની હોય - ભિન્ન ભિન્ન દર્શનને અનુસરનારી હોય, તો પણ ઘવનક્ષયા તા - એ ક્રિયા ધર્મમાં અંતરાય આપનાર વિદ્યોનો નાશ કરવા માટે સમર્થ છે.
એટલું જ નહિ, પણ ભગવંતે તો કીધું છે કે જ્યાં આત્મા ચોથી દૃષ્ટિમાં વર્તતો હોય, ત્યાં એને એક જ વિચાર આવે કેઃ
સર્વજ્ઞ તો જગતમાં એક જ છે. ભલે એક જુદાં સર્વજ્ઞ કહે, બીજાં જુદાં સર્વજ્ઞ કહે, ત્રીજા જુદાં કહે, પણ સર્વજ્ઞનું સ્વરૂપ તો ત્યાં એક જ છે. અને તે વીતરાગીપણું છે.
આવી રીતે મોક્ષનું સ્વરૂપ પણ એક જ છે. જુદું જુદું નથી. કાંઈ વેદાંતીનો મોક્ષ જુદો નથી. પતંજલિનો મોક્ષ જુદો નથી. સાંખ્યનો મોક્ષ કોઈ જુદો નથી. નૈયાયિકનો જુદો નથી, તેમ જૈનનો પણ જુદો મોક્ષ નથી.
સંસારાનીતતત્ત્વ તું, પરં નિવાસંતિમ્ ' - સંસારથી ઉલ્લંઘેલું – અતીત - જે મોક્ષ નામનું તત્ત્વ છે, તે કેવું છે? તો થર્ વા ન નિવર્તિત્તે, તેહી પરમં મન – જ્યાં જઈને પાછું નથી આવવાનું, તે મારું ધામ - મોક્ષ છે વળી -
૭૩
