________________
કરનારાની દલીલ-જે પ્રમાણે હું સમજી શક્યો છું તે પ્રમાણે-એ હતી કે, જૈનધર્મ બીજા ધર્મોથી સૂક્ષ્મ રીતે ક્યાં જુદો પડે છે તે જૈનેતર-non-Jain-ન પકડી શકે અને તેથી જૈનધર્મની લાક્ષણિકતા ભૂલાઈ જાય કે તેની અવગણના થાય. અને તે સાચું હોય તો, આવી ઉજવણીથી લાભ કરતાં ગેરલાભ વધારે થાય. તેના જવાબમાં એમ કહી શકાય કે કેટલીક અગત્યની બાબતો-મોક્ષ, સ્વર્ગ વગેરે બધા ધર્મોમાં સરખી હોય છે. તે પામવા માટે જુદા જુદા ધર્મપ્રવર્તકો જુદા જુદા રસ્તા બતાવે છે. તે તરફ ધ્યાન દોરવાનું અને તેના ઉપર ભાર મૂકવાનું કાર્ય આપણે એ સમારંભોમાં ભાગ લઈને વધારે સારી રીતે કરી શકીએ. આજે કોઈ માનવી island નથી, કોઈ દેશ isolationમાં રહી શકતો નથી; તે સ્થળ-કાળનો વિચાર કરી, ધર્મને જરા પણ હાનિ થવા દીધા વિના, એમાં ભાગ લેવો જોઈએ તેમ કહી પૂ. શ્રીનંદનસૂરિજીએ લીલી ઝંડી બતાવીને, મારા મતે, યોગ્ય કર્યું છે. તેથી આપણે ગુમાવ્યા કરતાં વધારે મેળવ્યું હશે. શ્રી વિનોબા ભાવે એવું બોલ્યાનું સ્મરણ છે કે, મારી કેટલીક શંકાઓનું સમાધાન મને જૈનધર્મમાંથી મળ્યું છે. સ્વામી આનંદે પણ શું કહ્યું હતું તે સૌએ વાંચ્યું હશે.
એ પ્રસંગે આચાર્યશ્રીએ જે ટૂંકું પ્રવચન કર્યું તેનું મહત્ત્વ જેટલું ગણીએ તેટલું ઓછું છે. આજે આપણે સપાટી પર આવનારા જીવો છીએ એટલે પરંપરા પ્રમાણે વિધિ-વિધાનો, પૂજા વગેરે કરીને સંતોષ માનીએ છીએ. ધાર્મિક પુનરુત્થાનના ગાતાની જરૂર છે. તે તેમણે અમુક અંશે કર્યું ગણાય; અથવા એ તરફ આંગળી ચીંધી ગણાય. મૂર્તિ આરસ, કાષ્ઠ, અરે, ચિંથરાની બનાવીને પૂજો છો તેમાં મૂર્તિ અગત્યની નથી, ભાર પૂજા ઉપર મૂકવાનો છે. પૂજા કેસર,. ચંદન કે સિંદૂર વડે કરો છો તે મહત્ત્વનું નથી, ક્યા ભાવથી કરો છો તે અગત્યનું છે. સાધનને ગૌણ ગણો; સાધ્ય નિરંતર નજર સમક્ષ રાખો. તેમના કહેવાનો હરગિજ એવો આશય નહિ હોય કે સાધનસામગ્રી પ્રમાણે પૂજનાં સાધનો લાત્મક, સુંદર ન કરવ, એ જરૂર કરો. પૂજાનાં ભાવને પુષ્ટિ આપે તેવું બધું કરો, ઉપયોગી કરો; પણ સાધન-સામગ્રીને અભાવે રખે પૂજારહિત રહેતા. આ વાત આજે નહિ તો કાલે આપણે બરાબર સમજવી પડશે જ. એ રીતે એ વ્યાખ્યાન બહુ અગત્યનું હતું.
અનેક પાસાંઓથી ભરપૂર જીવન પૂ. શ્રી નંદનસૂરિજી જીવી ગયા. બોટાદમાં તેમના નશ્વર દેહને અગ્નિસંસ્કાર થતો હતો ત્યારે લોકો કંઈક નીચેનો ભાવ પ્રદર્શિત કરતા હતા. As long as he lived we honoured and respected him; now we almost worship hima." તેઓ જીવતા હતા ત્યારે અમે એમને બહુમાનથી જોતાં; હવે તો અમે લગભગ પૂજીએ છીએ તે આત્માને !
