________________
માફક શીખવતા મેં એમને જોયા છે. કેટલું બધું જ્ઞાન તેઓને કંઠસ્થ હતું તે જોઈ મને આશ્ચર્ય થયેલું.
હું જેમ જેમ પૂ. શ્રી નેમિસૂરિજીના સહવાસમાં આવતો ગયો તેમ તેમ મને થયું કે તેઓશ્રીના જીવનની વિકાસકથા શબ્દદેહે બદ્ધ કરી દેવી જોઇએ. મેં પૂ. શ્રી નંદનસૂરિજી પાસે એ વિચાર મૂક્યો. તેમણે તે કામ મારે કરવું તેવી પ્રેરણા આપ્યા કરી, કારણ કે, મહારાજસાહેબ (પૂ. નેમિસૂરિજી) સ્વમુખે પોતાના વિષે વાત નહિ કરે તેવી એમને ભીતિ હતી. પણ મને તેઓ પોતાની વાત કહે તો ના નહિ તેવું તેમનું કહેવું હતું. હું શનિ-રવિ બપોરના સામાયિક લઈ એમની પાસે બેસતો. હું સવાલો પૂછું અને તેઓ જવાબ આપે અને હું ટૂંકમાં ઉતારી લઉં. કોઇક એવી વાત નીકળે અને હું લખવા જાઉં કે રોકે અને કહે કે આ તને સમજવા ઉપયોગી થાય માટે કહી છે, એ લખાય નહિ; of the record રાખવી. તે રીતે પ્રાથમિક તૈયારીરૂપે મેં નોંધો તૈયાર કરી. હું તે નોંધનો ઉપયોગ કરવા ભાગ્યશાળી ન થયો, કારણ કે, મારો ખ્યાલ એવો છે કે મહાન પુરુષને સમજવામાં આપણામાં મહાનપણું સુષુપ્ત હોવું જોઈએ. ટાગોરનું જીવનચરિત્ર લખવું હોય તો તમે કોઇક દૃષ્ટિબિંદુથી છોટા ટાગોર હોવા જોઈએ. હું એવો નથી તેની મને ખાતરી હતી. બીજું, આવી મહાન વિભૂતિને ખરેખરા અર્થમાં સમજવી, એ માટે પૂરતી તૈયારી કરવી, તે પાછળ વખત અને સાધનનો ભોગ આપવો વગેરે માટે મારી પાસે સગવડ ન હતી. ત્રીજું કારણ એ હતું કે આજે validity of language વિષે વિચારકો શંકામાં પડ્યા છે. દા. ત. આપણે બે મિનિટ બોલીએ કે લખીએ. તેમાં અમુક શબ્દ, દા.ત. “ધર્મ', શબ્દ, બે-પાંચવાર વાપરીએ. પણ દરેક વખતે આપણા મનમાં “ધર્મ' શબ્દનો અર્થ જુદો હોય. એટલે શબ્દનો content (અર્થ) બદલ્યા જ કરતા હોઈએ છીએ. આપણે ભાષાને વર્ણનાત્મક રીતે વાપરીએ છીએ; Definitive (શબ્દ એક જ અર્થમાં વાપરવો) નહિ. જે કહેવું હોય તે જ અર્થ સિવાય બીજું કાંઈ ન કહી જવાય તેટલી હદ સુધીની ભાષા ઉપરની પ્રભુતા આજે પણ મારી પાસે નથી. આ બધું હું defence mechanism તરીકે તો નહિ લખતો હોઉં ? જે હોય તે ખરું; પણ એ નોંધો પૂ. શ્રી શીલચંદ્રવિજયજીને કામ લાગી અને શ્રી વિજયનેમિસૂરિજીનું ચરિત્ર લખવાનું ભગીરથ કામ તેમણે પૂરું કર્યું તેથી આનંદની લાગણી મેં અનુભવી છે.
મારી દૃષ્ટિએ પૂ. શ્રી નંદનસૂરિજીનું છેલ્લું કાર્ય એમના જીવનની કલગીરૂપ બની રહેશે. શ્રી મહાવીર ભગવાની પચીસમી નિર્વાણ શતાબ્દી ઊજવવામાં સરકારી રાહે જે સમારંભો થાય તેમાં ભાગ લેવો ઉચિત ગણાય કે નહિ તે વિષે સંઘમાં ભારે ઊહાપોહ થયેલ. ઊહાપોહ
૬૪
