Mans Ketlu Hanikarak Che

Publisher: Amrut Upadhyay

Page 4

વનસ્પતિ તથા પ્રાણીઓની જે જાતોનો સમૂળગો નાશ થવાની ભીતિ છે તેવી ૪૧,૦૦૦વનસ્પતિ-જાતો તથા ૬,૦૦૦પ્રાણી-જાતોનો, કૅબ્રિજસ્થિત વૈશ્વિક સંરક્ષણ પર્યવેક્ષક કેન્દ્ર નામની સંસ્થાએ, જ્યારે ઉલ્લેખ કર્યો છે ત્યારે જ બરાબર ઉપરોક્ત પરિષદ કાર્યરત થઈ રહી છે. બીજી બાજુ, જીવશાસ્ત્રીય વૈવિધ્યની આર્થિક મૂલ્યવત્તા વધી રહી છે કેમકે એ વૈવિધ્ય કે સમૃધ્ધિથી (૧) ગરીબ ખેડૂતોનાં સંસાધનોને સલામતીનું કવચ મળે છે અને (૨) જીવશાસ્ત્રીય સાધનસરંજામ પેદા કરતા ઉદ્યોગોને અમૂલ્ય પૂરક-પોષક જથ્થો સાંપડે છે. આપણી રાષ્ટ્રીય જીવવૈવિધ્ય સંરક્ષણ વ્યવસ્થામાં પરંપરાગત તેમજનવીનતમ પ્રકારનાં સાધનોના સમન્વયની પદ્ધતિ ઉમેરવી જોઈએ. ઊછેર કરનારના અબાધિત અધિકારોની માન્યતા તથા સુરક્ષાને વરેલી પદ્ધતિ આપણો વિકસાવવી જોઈએ.
૨.૨ નીચેના ઉદાહરણ પરથી દરેક વનસ્પતિ/પ્રાણી જતીની કિંમતની કલ્પના કરો
અમેરિકાના પર્યાવરણવિજ્ઞાની ડૉ. રોબર્ટ પ્રેસકોટ-એલેના અંદાજ મુજબ, અમેરિકાનું અર્થતંત્રદરવર્ષે ૨૦૦૦ અબજ રૂપિયાની કિંમતના કુદરતી/જંગલી જીવાણુકોષો બીજ દેશો પાસેથી મોકળા મને લઈ લે છે જે આપણી આઠમી પંચવર્ષીય યોજનાનો ૧/૪(૨.૫%) ભાગનો ખર્ચ છે.
૨.૩
પ્રાણીની એક જાતિની બરબાદી કે ધ્વસ સુધ્ધાનું મૂલ્ય અંદાજી શકાય તેમ નથી હોતું; કેમકે, જો આપણે એ મૂલ્ય ૩00 કરોડ ડૉલર જેટલું આંકીએ (અને આપણો દેશ કુલ વિદેશી લોન લે છે તેનું મૂલ્ય આટલું છે.) તો પણ એ અલ્પોકિત જ ગણાશે; કેમકે એનષ્ટ થઈગયેલી પ્રાણી જત ફરીથી કદી પાછી મેળવી શકાય તેમ નથી. મેરી-ક્રિસ્ટીન' કોન્ટેએ જે કહ્યું છે તેથી આ દલીલને પુષ્ટિ મળે છે. “કઠોર અને પ્રતિકૂળ વાતાવરણજન્ય પરિસ્થિતિઓ સાથે બરાબર અનુકૂળ થયેલાં સ્થાનિક પ્રાણી જૂથોને બદલે, ઘણીવાર, બહારથી આયાત કરેલાં, અવનવીન પ્રાણીજૂથોને લાવવામાં આવે છે જે પ્રાણી-જાતો તેમના વતનના દેશોમાં વધુ ઉત્પન્ન આપતાં હોય એમ બને; પણ આયાત કરનાર દેશમાં ગયા પછી એ એટલાં બધાં સફળ થતાં નથી જેટલાં તેમના વતનમાં સફળ થાય છે. આ દરમિયાન, દેશની સ્થાનિક પ્રાણી-જતો ધીમે ધીમે લુપ્ત થતી જાય છે; અથવા લુપ્ત થઈ જ ગઈ હોય છે. યુરોપના જીવંત પશુઓના ૧૯૮૪માં કરવામાં આવેલા એક સર્વેક્ષણે દર્શાવ્યું છે કે કુલ ૭00પ્રાણી-જાતોની મોજણી કરતાં, તેમાનાં ૧/૩ ભાગનાં પ્રાણી જૂથો નેસ્તનાબૂદ કે નામશેષ થઈ જવાની આરે આવીને ઊભાં હતાં. આ જોતાં, વિકાસશીલ દેશોમાં તો પરિસ્થિતિ વધારે ખરાબ હોવાનો સંભવ છે”.
હંમેશની માફક યાંત્રીકરણને લીધે ગ્રામીણ સમાજને સામાજિક નુકસાની વેઠવી જ પડે છે-એ સમાજોમાં, પ્રાણીઊછેરની જે આવડતો કે કૌશલ મોજૂદછે તેની તથા પ્રાણીઓ જે આવક ઉત્પન્ન કરી આવે છે તેની નુકસાની અવશ્ય ભોગવવાની રહે છે.”
૨.૪
મેં ભારતીય પશુ-જતોનું એક કોષ્ટક (કોઠો) બનાવ્યું છે- આ પશુ-જાતો એવી છે જે તેમના દૂધ તથા દુર્મિક્ષમાં ટકી રહેવાની શક્તિ એ બન્ને માટે જાણીતી છે. પણ આ અંગેનું ચિત્ર ખૂબ જ વ્યથિત કરે તેવું છે.
૧.
નકશામાં બતાવ્યા પ્રમાણે હવામાનના વિસ્તારો મુજબ, આપણી પ્રાણી-જતો હજારો વર્ષ દરમિયાન વિકસિત થઈ હતી.