________________
જીજાજી શ્રી મહાવીર દર્શન સર્વજ્ઞ ભગવાનના સર્વસિધ્ધાંતોનો સાર આ પાંચ બોલમાં આવી જાય છે. આનો આગમના અભ્યાસથી વિસ્તારપૂર્વક વિચારતા બધો જ સંશય દૂર થાય છે અને મોક્ષની પ્રાપ્તિ
થાય છે. (૫) ત્રણ પ્રકારની ક્રિયા
શરીર, મન, વાણી, ધનાદિ જે જડ પર દ્રવ્ય છે તેની ક્રિયા તે જડની કિયા. ૨. પર દ્રવ્યના લક્ષે ઉત્પન્ન વિકારી ભાવોની ક્રિયા તે વિભાવરૂપ ક્રિયા.
સ્વરૂપના લક્ષે ઉત્પન્ન જ્ઞાનની ક્રિયા તે સ્વભાવરૂપ ક્રિયા.
જડની ક્રિયા આત્મા ત્રણ કાળમાં કરતો નથી, કરી શકતો નથી. ૨. આત્માની પર્યાયમાં જે વિકારી ભાવો થાય છે તે (કોધ, માન, માયા, લોભ-(રાગ, દ્વેષ)
મોહ) પર દ્રવ્યના લક્ષે થાય છે. માટે પુગલના છે. જ્ઞાન તે આત્મા-એમ સ્વભાવ સન્મુખ થઈ સ્વાનુભવ કરતા તે જ્ઞાનક્રિયા કરે છે. જ્ઞાનજ્ઞાનમાં-ત્રિકાળી આત્મામાં એકાગ્ર થયું તે જ્ઞાનની ક્રિયા છે. પર્યાય સ્વદ્રવ્ય તરફ ઢળતા
જે જ્ઞાનની ક્રિયા થઈ તે ધર્મ-ક્રિયા છે. આમાં દ્રવ્ય-ગુણ-પર્યાય ત્રણે સિધ્ધ થાય છે. આ જાણવું-જાણવું એવો જેનો સ્વભાવ છે તે દ્રવ્ય આત્મા, જાણવું જે સ્વભાવ છે તે ગુણ.
ગુણ અને ગુણી બે એક અભિન્ન છે-એમ જે સ્વલક્ષે પણિમન થયું તે જ્ઞાનક્રિયા-પર્યાય-આ જ્ઞાનકિયા તે ધર્મ છે, મોક્ષમાર્ગ છે. જ્ઞાન તે આત્મા-એમ સ્વ તરફ ઢળતા સ્વાત્મપ્રતીતિ થઈ તે શ્રધ્ધાન, આત્મજ્ઞાન થયું તે જ્ઞાન અને આત્મસ્થિરતા થઈ તે ચારિત્ર. આ શ્રધ્ધાનં-જ્ઞાન-ચારિત્રની એકરૂપ પરિણતિ તે મોક્ષમાર્ગ છે. (૬) ત્રણ પ્રકારના સંબંધ ૧. શરીર, મન, વાણી, દ્રવ્યકર્મ ને આત્માનો પરસ્પર સંબંધ તે અવગાહ સિધ્ધ સંબંધ છે.
એક ક્ષેત્રાવગાહ સંબંધ છે. પરસ્પર એક ક્ષેત્રમાં વ્યાપીને સંનિકટ રહે એવા સંબંધરૂપ બંધ છે. કર્તા-કર્મ સંબંધ નથી. કેમકે પરદ્રવ્ય ભિન્ન સ્વતંત્ર વસ્તુ છે. રાગ અને આત્માનો સંયોગ સિધ્ધ સંબંધ છે. પર્યાયમાં એવા વિકારી ભાવો થવાની યોગ્યતા હોય ત્યારે થાય છે અને એ સંયોગનો વિયોગ થઈ જાય છે. એક સમયનો સંબંધ છે. જ્ઞાન અને આત્માનો તાદામ્ય સિધ્ધ સંબંધ. વસ્તુનો સ્વભાવ જ્ઞાન અને વસ્તુ ધ્રુવ આત્મા. એ બેનો તાદાત્મસિધ્ધ સંબંધ છે અને તેમાં અભેદભાવે પરિણમવું તે ધર્મ છે. અનાદિ અજ્ઞાનથી કર્તાકર્મની પ્રવૃત્તિ છે. કર્તા કર્મની પ્રવૃત્તિથી બંધ થાય છે. તે બંધના નિમિત્તથી અજ્ઞાન છે.
---- 9E
