________________
શ્રી મહાવીર દર્શન કરીને આત્મા વસ્તુ જ્ઞાન સ્વભાવી ત્રિકાળ ધ્રુવ સહજ શુધ્ધ દ્રવ્ય છે. એમાં રાગ નથી, પુણ્ય નથી, પાપ નથી, વિકાર નથી કે અલ્પજ્ઞતા નથી. એ તો અનંત શક્તિઓનો પિંડ પરિપૂર્ણ ચૈતન્ય ભગવાન છે. એમાં જ્યાં દષ્ટિ એકાગ્ર થઈ ત્યાં પરિણમન નિર્મળ થયું. એ નિર્મળ પરિણમન આત્માની સ્વભાવભૂત ધાર્મિક ક્રિયા છે. તે જ મોક્ષમાર્ગ છે. વસ્તુ તે સ્વભાવ માત્ર જ છે. “સ્વ” નું ભવન તે સ્વભાવ છે. પોતાનું જે થવું- પરિણમવું
તે સ્વભાવ છે. નિશ્ચયથી જ્ઞાનનું થવું-પરિણમવું તે આત્મા છે. (૭) દ્રવ્ય-ગુણ-પર્યાય
આ લોકમાં છ દ્રવ્ય છે. (૧) જીવ, (૨) પુદ્ગલ, (૩) ધર્માસ્તિકાય, (૪) અધર્માસ્તિકાય, (૫) આકાશ અને (૬) કાળ.
બધા જ દ્રવ્યો ઉત્પાદ-વ્યય-ધોવ્યાત્મક છે. દ્રવ્ય-ગણ-પર્યાત્મક છે. ' દ્રવ્યઃ ગુણોના સમુહને દ્રવ્ય કહે છે. ગુણઃ દ્રવ્યના પૂરા ભાગમાં અને તેની સર્વ હાલતોમાં (અવસ્થામાં હોય તેને ગુણ કહે છે. પર્યાયઃ ગુણોની બદલાતી અવસ્થાને પર્યાય કહે છે.
ગુણોના વિશેષ કાર્યને (પરિણમનને) પર્યાય કહે છે. ગુણના કેટલા ભેદ છે? ગુણના બે
ભેદ છે. (૧) સામાન્ય, (૨) વિશેષ સામાન્ય ગુણઃ જે સર્વદ્રવ્યોમાં વ્યાપે તેને સામાન્ય ગુણ કહે છે. સામાન્ય ગુણ અનેક છે પણ - તેમાં છ ગુણ મુખ્ય છે.
(૧) અસ્તિત્ત્વ, (૨) વસ્તૃત્વ, (૩) દ્રવ્યત્વ, (૪) પ્રમેયત્વ, (૫) અગુરુલધુત્વ અને (૬) પ્રદેશ7. અસ્તિત્ત્વ ગુણ: જે શકિતના કારણે દ્રવ્યનો કદી નાશ ન થાય, તેને અસ્તિત્ત્વ ગુણ કહે છે. વસ્તુત્વ ગુણઃ જે શક્તિના કારણથી દ્રવ્યમાં અર્થક્રિયા હોય તેને વસ્તુત્વ ગુણ કહે છે. જેમકે ઘડાની અર્થકિયા જલધારણ છે. દ્રવ્યત્વ ગુણઃ જે શક્તિના કારણથી દ્રવ્ય સદા એક સરખા ન રહે અને જેની પર્યાયો (હાલતો). હંમેશાં બદલતી રહે. પ્રમેયવ ગુણઃ જે શક્તિના કારણથી દ્રવ્ય કોઈને કોઈ જ્ઞાનનો વિષય હોય તેને પ્રમેયત્વ ગુણ કહે છે. અગુરુલધુત્ત્વ ગુણઃ જે શકિતના કારણથી દ્રવ્યની દ્રવ્યતા કાયમ રહે, અર્થાત્ એક દ્રવ્ય બીજા દ્રવ્ય રૂપે ન પરિણમે અથવા એક ગુણ બીજા ગુણરૂપે ન પરિણમે તથા એક દ્રવ્યના અનેક અથવા અનંતગુણ વિખરાઈને જુદા જુદા ન થઈ જાય તેને અનુરૂલધુત્વ ગુણ કહે છે.
10
