________________
*
જૈનદર્શનની અણુમેાલ ભેટ-સ્યાદ્વાદઃ
શ્રી એન. એમ. શાહ
જસદર્શનની અહિંસા સ્યાદ્વાદ, અને સમ્યગદર્શન આ ત્રણ અનુપમ ભેટ છે, એ વિષે કોઇપણુ ના હી શકે એમ નથી. મહાન વૈજ્ઞાનિકે “સાપેક્ષવાદ” the theory of relativity ખાળી કાઢી, અને એ વિષય ઉપર અનેકાનેક પુસ્તક લખાયાં, છતાં આઇન્સ્ટાઇને કહ્યું છે મારી theory -(થીયેરી) જગતમાં માત્ર દસ જણા જ સમજી શકે છે;' પરંતુ જૈનદર્શનના આ સ્યાદ્વાદ, અનેકાંતવાદ કે સાપેક્ષવાદ તા ખરેખર સમજવા જેવા છે. એની યથા સમજણુ આવે, તે ખરેખર સાંસારિક કલહ, કંકાસ, ઈત્યાદિ જરૂર
નષ્ટ થાય.
આજે જગતમાં અનેક વાદો, સમાજવાદ, સામ્યવાદ, શાહીવાદ, નાઝીવાદ વગેરે ચારે તરફ દેખાય છે. સત્ય કઈ અમુક વાદમાં બંધાતુ નથી, પણ આ તે દરેક વાદો પેાતાના વાડા' ખાંધી, પેાતાનુ શ્રેષ્ઠત્વ સાખીત કરવા માટે જગતમાં ઝગડયા કરે છે, અને ઝગડામાં શાંતિ કયાંથી હોય?
અનેકાંતવાદ–કાઇપણ એક વસ્તુમાં અનંત ધર્માં છે, અને તેનુ અનેક રીતે સમર્થન કરી શકાય છે; અથવા વધુ સારી રીતે કહેવુ' હાય તે વસ્તુમાત્રમાં અનંત ગુણ્ણા છે. દા. ત. “આત્મા” અનત ગુણાના ભંડાર છે, જ્ઞાન, દર્શન, ચારિત્ર ઈત્યાદિ.
હું સ્યાદ્વાદ ! ધન્ય છે તને, તે અમારા ચક્ષુઓ ખાલ્યાં છે”
કાઈ એક ગામમાં હાથી આવ્યા આંધળા તેની પરીક્ષા
ત્યાં સાત
હતા, કરતાં,
દરેક જણ જુદા જુદા અવયવાને અડકીને તે તે રીતે કહે છે, “આ ા થાંભલા છેઃ આ ઢરડું છે” ઇત્યાદિ, આમ એક જ વસ્તુને અપેક્ષાએ જોઈ શકાય છે, માટે તેને સાપેક્ષવાદ’ કહેવાય છે.
પણ
દા. ત. એક જ વ્યક્તિ પુત્રની દૃષ્ટિએ પિતા છે, પત્નીની દૃષ્ટિએ પતિ છે, માતાની દૃષ્ટિએ પુત્ર છે, મામાની દૃષ્ટિએ ભાણેજ છે, ઇત્યાદિ. આમ એક એક વ્યક્તિ અપેક્ષાએ મામા, પુત્ર, પિતા, ભાણેજ, પતિ ઇત્યાદિ હાય છે, એ જ અનેકાંતવાદને બહુ સારી રીતે સમજાવે છે. જગતમાં અનેક ધર્મ છે, અનેક સ'પ્રદાયેા છે, અનેક ગ્રંથા છે, અનેક સંત છે, આ અધા અનેકાંતવાદથી તત્ત્વનું પ્રતિપાદન કરે તે તે બધા થાથ અને છે.
“સમ્યગ દર્શનને નિર્મળ કરવા માટે માનવીએ આ અનેકાંતવાદના અવશ્ય અભ્યાસ કરવા જોઈએ.
“સ્યાદ્વાદ”ના વિષય અત્યંત ગહન છે, પણ જો એકવાર એ ઉચિત રીતે સમજાઇ જાય, તેા ખરેખર શ્રેય થયા વિના રહે નહિ. અનેક
પ્રશ્નો, પછી તે રાજકીય, ગ્રામાજિક, આર્થિક કે ધાર્મિક હાય, પણ એની ગૂંચે સરળતાથી ઉકેલી શકાય. એ કાઇ અમુક વાદ' કે ‘સ་પ્રદાય? ને અમુક રીતે સમજાવતા નથી, પરંતુ “સત્ય” શું છે, તેનું અનેક દૃષ્ટિએ, અનેકાની દૃષ્ટિમાં, તેને ખેળી કાઢવામાં સહાયક છે. જૈનદર્શન અપૂર્વ છે, શોધમાં અત્યંત
અને તેમાં આવા તત્ત્વજ્ઞાનની સહાયક ‘તત્ત્વ' સ્યાદ્વાદ છે,
એમાં એ મન નથી. એને જ્ઞાનીઓએ પ્રશસ્ય છે, અને અજ્ઞાનીઓનાં નેત્ર ખાલ્યાં
"
