________________
**
*
: ૧૯૬ : આતમનાં અજવાળાં એને અર્થ એ છે કે આપણે અજ્ઞાન અને મોહને જ તેને અર્થ પૂછવાનું મન થયું અને ઉપરનાં વશ થઈને ન કરવાના અનેક કાર્યો કરી રહ્યા છીએ ધોરણના વિદ્યાર્થીઓને અર્થ પૂછો, ત્યારે એકે કહ્યું, અને કરવા યોગ્ય કાર્યો કરતા નથી. આપણે જીવન- “તેજ વિધા સાચી છે કે જે આપણને આર્થિક વ્યવહાર જુઓ ! આપણું પ્રવૃત્તિઓ જુઓ ! એમાં શોષણમાંથી મુક્ત કરે છે? બીજાએ કહ્યું; “તેનું નામ પ્રકાશના દર્શન કયાં થાય છે ?
જ વિધા કે જે મનુષ્યને વિદેશીઓની ગુલામીમાંથી આપણે હિંસા અને અસત્યને આ પગલે મુક્ત કરે છે ! ત્રીજાએ કહ્યું, “જે અરસ-પરસના ઝઘપગલે લઈએ છીએ અનેક પ્રકારની ચોરી કરીએ
ડામાંથી મુક્તિ અપાવે તે વિધા” પરંતુ કોઈ વિદ્યાર્થીએ છીએ. અને પાછા પ્રામાણિક પુરુષમાં ખપવાને
તેનો અર્થ રાગદ્વેષમાંથી મુક્તિ, સર્વ દુઃખોમાંથી મુકિત, પ્રયત્ન કરીએ છીએ ! આપણી વિષય-ભોગની વૃત્તિને
જ કે સકલકર્મબંધનમાંથી મુક્તિ એ ને કે. કારણ મર્યાદા નથી, સાચું પૂછે તે એક પશુ કરતાં પણ બદ
કે તેમને શિક્ષકોએ એવો અર્થ શીખવ્યો જ ન હતા.
હવે વિચાર કરો કે જેને જ્ઞાનની પર કહેવામાં તર જીવને જીવીએ છીએ. અને આપણી ભવૃત્તિને
આવે છે, પ્રકાશના ધામ કહેવામાં આવે છે. ત્યાં છે જ કયાં છે ? સંતોષ તે શોધોયે જડતો નથી.
કેવી સ્થિતિ પ્રવર્તી રહી છે ! સૂત્ર-સિદ્ધાંતરૂપ વાકાને આજીવિકાનાં ફાંફાં મારનારને પણ ચપટી વગાડતાં લખપતિ-ક્રોડપતિ થઈ જવું છે ! ધર્મ શું ? ન્યાય
પણ મનસ્વી અર્થ કરવામાં આવે છે, ને તેમાં
ભૂલે–ચૂકે આત્માનું તત્ત્વ આવી ન જાય કે ધાર્મિક શું ? નીતિ શું ? મનુષ્ય તરીકે આપણું કર્તવ્ય શું?
છાયા પડી ન જાય તેની પૂરેપૂરી તકેદારી રાખવામાં તેને ગંભીર વિચાર નથી ! પૂજા-પાઠને આપણે
આવે છે ? આવી સ્થિતિમાં તેમની પાસેથી કેવા વિસારી મૂક્યો છે, તનિયમને આધા ઠેલ્યા છે અને
પ્રકાશની આશા રાખી શકાય ? સંપ કે તપશ્ચર્યાને હમ્બક માની તેને નવ ગજના જ નમસ્કાર કર્યા છે. આપણને સ્તવન–સ્વાધ્યાય કે “સાહિત્યકારોની સૃષ્ટિમાં પણ લગભગ એવી જ ભજન-કીર્તન ગમતાં નથી, પણ ફિલ્મી ગાયનેની સ્થિતિ પ્રવર્તે છે, કથા, વાર્તા, ઉપન્યાસ, નિબંધ જે રેક સાંભળવી વધારે ગમે છે ! આપણને સંત- કાંઈ જુઓ તે મોટા ભાગે મનરંજન માટે જ લખાય સાધુને સમાગમ કરવો ગમતો નથી. તેના કરતાં છે અને તેમાં પણ કેટલુંક લખાણ તે ઘણું હલકું સિનેમામાં જઈ એકાદ ફિલ્મ જોવાનું વધારે પસંદ હોય છે, અને લોકોની મલિન વૃત્તિને ઉશ્કેરવા કરીએ છીએ. મારા વિદ્વાન મિત્ર ! તમે કહે કે, પૂરતું જ લખાયેલું હોય છે, કોઈપણ સામાન્ય બુક અંત:કરણમાં અંધકાર ભરાઈ પેઠા સિવાય આપણે સ્ટોલ પર જઈને ઉભા રહે અને કેવી જાતનાં પુસ્તકો આવું જીવન જીવીએ ખરા? જીવનની આ રીતરસમ તથા અઠવાડિક-માસિક વેચાય છે તે જુઓ. કેમ બદલાય ? તે ઉન્નતિના રાહ ૫ર કેવી રીતે એટલે એ વાતની ખાતરી થશે. જે સાહિત્યકારો આવી શકે ? એ જાણવાના હેતુથી જ મેં તમને કંઈક ઊંચા ગણાય છે, તેમની અકડાઈને પાર નથી ! ઉપરને પ્રશ્ન પૂછયો હતો.
તેઓ પોતે જે કાંઈ સમજ્યા તેજ સાચું છે. એમ દિવ્ય પ્રકાશ કેણ આપી શકે ? માનીને બીજાનાં મંતવ્ય પર નિરંકુશ ટીકાઓ કરે
છે અને સ્વાર્થવૃત્તિથી પ્રેરાઈને “રજનું ગજ' કે “રાઈને વળી મેં કહ્યું; થોડા દિવસ પહેલાં મેં એક ,
પર્વત’ કરતાં જરાય અચકાતા નથી. મતલબ કે તેમાં શિક્ષણ સંસ્થાની મુલાકાત લીધી હતી, ત્યાંનું વાતા- સત્યને પ્રકાશ કરનાર અને તેને માટે ઝૂઝનારા વરણ સુંદર હતું. સર્વત્ર સુઘડતા અને વ્યવસ્થા નજરે બહુ ઓછા હોય છે, એટલે તેમની પાસેથી પણ પડતી હતી. દીવાલો પર ચિત્રો અને રાત્રે લગાડેલા પ્રકાશની આંખ થવી ઘણી મુશ્કેલ છે. હતાં. તેમાં એક સૂત્ર મેટા અક્ષરે લખેલું હતું:
જેમના હાથમાં જનતાને દોર છે, અને જેઓ “સા વિદ્યા યા વિમુક્તયે’ એટલે સ્વાભાવિક રીતે ધારે તે ઘણું ઘણું કરી શકે તેમ છે, તેઓ પણ
