________________
કલ્યાણ: ફેબ્રુઆરી ૧૯૫૩: ૬૦૩: આવાસ માનીને રહેલા ગરીબ માણસો જણાયા. તે ગરીબ લેકેને કાશીનરેશે પૂછયું એ ઝુંપડીઓના ઘાસને મહારાણીએ મંગાવ્યું. “તમારી ઝુંપડીઓ કેણે બાળી?” આ લેકે પિલા નિરાધાર ગરીબોએ જવાબ આપે. જવાબ ન આપી શકયા. તેઓનાં હૈયામાં
એ નહિ બને ! આ ઘાસની ઝુંપડીઓ એ તે વ્યથાને મહાસાગર હીલોળા મારતો રહ્યો. અમારા આધાર છે, આવી ઠંડીમાં અમે તેઓ મૂંઝવણમાં મુકાયા. તે બિચારાઓનું જઈએ કયાં ?'
ગજું કેટલું? કે સાચી વાત હામ ભીડીને - કાશીના મહારાણને આ વેળા પિતાની તેઓ કહી શકે? પણ કાશીનરેશને ન્યાય કરે સત્તાને ગર્વ આવ્યો સત્તાના ઘેનમાં એ ભાન હતો. પિતાના રાજ્યમાં કેઈના પ્રત્યે પણ ભૂલા બન્યાં. સેવકોને તેમણે કહ્યું. “જે શું સહેજ ન્હાને સર અન્યાય થઈ ગયો હોય રહ્યા છે, તમને ખબર નથી કે આ ફૂટી બદામના તે જપીને બેસવું એ આવા મહારાજાઓને માણસે મારું અપમાન કરી રહ્યા છે ! આ મને શરમ હતી, કલંક હતું. તેઓ બેસી ન બધી ઝુંપડીઓ હમણું જ સળગાવી મૂકે, રહ્યા. સેવકોને બોલાવી, સાચી વાત પૂછી. ઠીક થયું ઠંડીમાં તાપણું કરવા આ કામ અંતે ઝુપડીઓના માલિક બિચારા ગરીબ લાગશે.” સત્તાને ભાર માથા પર લઈને ફર- લકે પર થઈ ગયેલા અન્યાયથી તેઓ નારા મહારાણુની માનવતા અત્યારે મારી પર સમસમી ઉઠ્યા. વારી. પિતાની સત્તાનું ઘમંડપૂર્વક પ્રદશન મહારાજાએ આદેશ કર્યો, “જાએ રાણીને કરવાનો તેમને આ મોકો મળી ગયે. અત્યારે ને અત્યારે અહિં બોલાવી લાવે !”
હુકમના તાબેદાર સેવકોએ મીજાજથી મહારાજાને હુકમ થતાં મહારાણી કરુણ ત્યાં પેલા ગરીબ લેકેને, બાલ-બચ્ચા સાથે કડકડતી આવ્યાં. તેમણે પૂછયું; “કેમ મારું શું કામ ઠંડીમાં ઢસડી-ઢસડીને બહાર કાઢ્યા. તે પડયું છે ?' મહારાણીનું ખંડિત ગુમાન લેકેની ઘરવખરી જેમ તેમ ફેંકી દીધી ને છેલ્લો દાવ ફેંકવા સજજ બન્યું. મહારાજાએ ઝુંપડીઓને સળગાવી મૂકી.
રાણીના અન્યાયને જવાબ માંગે. રાણીએ મહારાણીને પિતાની સત્તા માટે ક્ષણભર તમાખીભેર કહ્યું, “મારા સંતેષની ખાતર, મદ ચડ્યો. સત્તાનાં સ્વપ્નમાં રાચતાં મહા- આનંદ માટે મેં આમ કર્યું છે. મારા આનંદ દેવી, તે સાંજે સેવકોની સાથે ગુમાનપૂર્વક કરતાં ઝુંપડીઓની કિંમત કાંઈ વધારે છે? પાલખીમાં બેસી રાજમહેલમાં આવ્યાં. ઠંડી દૂર કરવા મેં તેમ કહ્યું તેમાં કો
બીજે દિવસે હવારે કાશી શહેરમાં , અન્યાય થઈ ગયે?” વાત વાયુ વેગે ફેલાઈ. મહારાણુએ ગરીબ, ' કાશીનરેશ અત્યારે ન્યાય તેળવા બેઠા નિરાધાર પ્રજાજનો પર વરસાવેલા અત્યાચારના હતા. ન્યાય એ જ એમને મન જીવનસર્વસ્વ સમાચાર કાશીનરેશ પાસે આવ્યા. મહારાજા હતું. ન્યાયની ખાતર પિતાના પ્રિયજનને સ્વભાવે ઉદાર તથા ન્યાયનિષ્ઠ છે. તેમણે ભેગ આપે પડે, તે તેમ કરવાને પણ તેઓ જાતે તપાસ શરૂ કરી, જે લોકોની ઝુંપડીઓ તૈયાર હતા. ન્યાયના આસન પર બિરાજેલા બાળી નાખવામાં આવી હતી, તેમને ખુદ અધિકારીની અદાથી કડક બનીને તેમણે રાણીને મહારાજાએ બોલાવ્યા.
કહ્યું, ‘વારુ, કાશીના મહારાણી પદે તમને આ બધું
