________________
દ્રવ્યગુણપર્યાયના રાસ:
કોઇ દિવસ કાય ની ઉત્પત્તિ થઈ નથી, થવાની નથી અને થશે પણ નહિ. ઉપાદાનકારણ વિદ્યમાન હોય પણ નિમિત્તકારણ ગેરહાજર હાય તે જેમ કાર્ટીની ઉત્પત્તિ થતી નથી, તેમ નિમિત્તકારણ હાજર હાય અને ઉપાદાનકારણની હાજરી ન હેાય તે પણ કા ની ઉત્પત્તિ થતી નથી. પ્રસ્તુતમાં સમ્યકત્વ; દેશવિરતિ કે સવિરતિરૂપ ભાવધમ એ કાય છે. એનું ઉપાદાન કારણ તે તે ધને અનુરૂપ એવા તે તે ભાવે છે અને નિમિત્ત કારણ અનંતજ્ઞાનીની આજ્ઞા મુજબ જિનપૂજા, ગુરૂવંદન કે જિનકથિત અનુષ્ઠાને વગેરે છે. હવે એકલા ભાવરૂપ ઉષાદાન કારણથીજ સમ્યકત્વ આદિ ધર્મોની પ્રાપ્તિ રીતે થાય ?
: ૯૫ :
તુટી-ભાંગીને ટુકડા થઇ જાય તાપણ ઘટ તે એવાને એવા જ વિદ્યમાન હોય છે. જ્યારે ઉપાદાનકારણભૂત માટી એ ઘટાત્પત્તિની પૂર્વમાં હાય છે અને એના વગર કા અભાવ પણ થાય છે પણ એમાં એક વિશેષતા એ છે કે, એ માટીના નાશથી ઘટના અવશ્ય નાશ થાય છે. એ જ રીતે પટાત્પત્તિમાં તાંતણા એ ઉપાદાન કારણ છે અને વણકરાદિ નિમિત્ત કારણ છે, જેમ તાંતણા વગર વસ્ત્ર ન થાય એ કહેવું જેટલુ યુક્તિયુક્ત છે, તેમ વણકરા કે વેજા આદિ વગર વસ્ત્ર ન થાય તે . કહેવું તેટલુંજ યુક્તિયુક્ત છે. હા; એટલી વાત જરૂર છે કે, પટાત્પત્તિ થઈ ગયા પછી શીવણુરાદિ નિમિત્ત કારણેાના નાશ થાય તે પણ પટનેા નાશ થતા નથી. જ્યારે ઉપાદાન કારભૂત તાંતણાના નાશથી પટ–વસ્રાના અવસ્ય નાશ થાય છે. ટુંકમાં, કાર્યની પૂર્વમાં અવશ્ય આવશ્યકતા હોવાપૂર્વક કાના નાશ પત રહે એ ઉપાદાન કારણ અને કાર્યની પૂર્વમાં અવશ્ય જરૂરીઆત હોવા છતાં કા ઉત્પન્ન થઈ ગયા પછી બીનજરૂરી હાય તે નિમિત્તકારણ,
પ્ર॰ નિમિત્ત કારણ અને ઉપાદાન કારણની સ્પષ્ટ વ્યાખ્યા શુ છે?
ઉ॰ નિમિત્ત કારણ એટલે કાયની પૂર્વી ક્ષણમાં રહેવા સાથે જેના વગર કા ના અવ અભાવ હોય અને કાર્યં સમાપ્ત થયા પછી જેની વિદ્યમાનતા ન હોય તેપણુ કાર્ય અખં ડિત રહે. જ્યારે ઉપાદાન કારણ એટલે કાની પૂર્વ ક્ષણમાં હાવાપૂર્વક જેના વગર કા ના અવશ્ય અભાવ હાય અને જેના નાશથી કાĆના અવસ્ય નાશ હાય. દાખલા તરીકે, ઘટ એ કાય છે, માટી એ એનુંઉપાદાન કારણ છે અને દંડાદિ એ નિમિત્ત કારણેા છે. માટીની વિદ્યમાન દશામાં અને ઘટાત્પત્તિની પહેલાં ઘટ બનાવવામાં દંડાદિની અવશ્ય આવશ્યકતા છે. કેમકે જગતમાં કુંભાર કે ઈંડાદિ વગર ઘટાત્પત્તિ કદી થ નથી, થવાની નથી અને થશે પણ નહિ; પણ ઘટાત્પત્તિ થઈ ગયા પછી દાદ નાશ પામી જાય કે
પ્ર૦ અભવ્યના આત્માએ આ સ`સારમાં અનંતી ધર્મક્રિયાઓ કરી છે છતાં એનામાં સમ્યકત્વ આદિ ધર્માં એક ઉપાદાન કારણુનાજ અભાવે નથી આવતા, માટે કાÖમાત્રમાં ઉપાદાન કારણને જ કારણ તરીકે કેમ ન કહેવાય ?
0
ઉ॰ આપણે હમણાં જ કહી આવ્યા કે, ઉપાદાન અને નિમિત્ત ઉભય કારણના અભાવે કાયના અભાવ હાય છે તે જેમ અને ન હાય તેા ઉભયને અભાવ ગણાય, તેમ યુ નિમિત્ત કારણુ અગર ઉપાદાનું કારણ ન હાય તે પણ ઉભયના અભાવ ગણાય છે. જેમ જમીન ઉપર એકલા ઘઢ હાય, પણ ન
