________________
જીવન રથનાં બે ચક્રો, જ્ઞાન અને ક્રિયા પૂ૦ પંન્યાસશ્રી પ્રવિણવિજયજી
મહારાજ જ્ઞાન ક્રિયાભ્યામ્ મેક્ષ ક્રિયા નહિ કરે તે તરે નહિ પણ ડુબે તે સમુદ્ર, સરવર કે નદીને તરી જવા માટે જરૂર, દવાના જ્ઞાનને ધારણ કરનાર જ્યાં સુધી જેમ બે ભુજાઓની આવશ્યકતા રહે છે, તેમ દવા ખાય નહિ ત્યાં સુધી રોગ મુક્ત થતો સંસાર સમુદ્રને તરવા માટે જ્ઞાન અને કિયાની નથી, જંગલના દાવાનલમાં સપડાયેલ આંધળે પણ આવશ્યક્તા છે. એ બન્ને વસ્તુઓનો અને લંગડો એ બે જ્યાંસુધી ભેગા ન થાય સુમેળ જ મોક્ષનગરીને મેળ કરી આપે છે. ત્યાંસુધી બેમાંથી એક પણ પિતાને બચાવ
એક બીજાથી નિરપેક્ષ રહેલાં જ્ઞાન અને કરવા સમર્થ થઈ શકતા નથી. કારણ કે લંગડે ક્રિયા, ધાર્યું કામ આપી શક્તા નથી. માટે જ દેખે છે પર ચાલી શક્તો નથી, આંધળો જૈન શાસ્ત્રકારોએ જ્ઞાન વિષ્ણુનું બોક્ષ
1
ને ચાલી શકે છે પણ દેખી શક્તા નથી, પરંતુ એ અટલ ત્રિકાળ અબાધિત સિદ્ધાન્તને મોક્ષ આંધળાના ખભા ઉપર લંગડો બેસી જાય અને પ્રાપ્તિના ઉપાય તરીકે વર્ણવ્યો છે. હા. . લંગડો જે રસ્તો ચૈધે તે રસ્તે આંધળો ચાલ્યો કર્મવશાત્ પ્રમાદને આધીન બનેલા આત્માઓ જાય તે બન્ને જણા દાવાનલના દુઃખમાંથી જ્ઞાનને ન ભણી શકે અગર તો વીતરાગ પ્રક- મુક્ત બની શકે છે. જ્ઞાન લુલું છે અને ક્રિયા પિત ક્રિયાકાંડાને આચરી ન શકે એ તે આંધળી છે. પણ જે જીવનમાં તે બન્ને એકત્ર બનવા જોગ છે, પરન્તુ જેઓ માત્ર જ્ઞાન- રહે છે તે જ જીવન સંસારરૂપ દાવાનળથી નયને જ વળગી, ક્રિયાનયની અને ક્રિયાનયને બચી જાય છે. પરંતુ જ્ઞાનને પસંદ કરનારે વળગી જ્ઞાનનયની અવગણના કરે છે તેઓ જ્ઞાનની જ પુષ્ટિ કરી, ક્રિયાને તિરસ્કાર કરે તો એકાન્ત મિથ્યાષ્ટિ બની, અજ્ઞાની જનતાને અને ક્રિયાકાંડને શેખીન કિયાની જ પુષ્ટિ મિથ્યા માર્ગ ઉપર જ ઘસડી જવાનો માલીશ કરી, જ્ઞાનને તિરસ્કાર કરે છે તેવા આત્માઓ પ્રયત્ન કરી રહ્યા છે, એમ કહીએ તો તેમાં આ સંસાર સાથે હંમેશને માટે કુસ્તી કર્યાજ કશું ખોટું નથી. સામાન્ય બુદ્ધિનો પણ ઉપ- કર છે. ચોગ કરી વિચાર કરશે તો તેમને માલમ અરે ! ચારિત્ર વિનાના જ્ઞાનીને તે શાસ્ત્રપડશે કે, જ્ઞાન તો આત્મામાં રહેલા કર્મ કારેએ નીચેના શ્લોકમાં ગઈભની ઉપમા કચરાને જણાવનાર છે, જ્યારે કિયા તે કચ- આપી છે. કહ્યું છે કે, રાને દૂર કરનાર છે; એટલે જ્ઞાનનું કાર્ય '' ગદા ચંદન મારવાડી, ' અલગ છે અને ક્રિયાનું કાર્ય પણ ભિન્ન છે. भारस्स भागी न हुचंदनस्सा ૨ાઈ બનાવવાના જ્ઞાનવાળો, જ્યાં સુધી
પર્વ દુ નાખી રોઝ . રાઈ પકાવવાની ક્રિયા નહિ કરે ત્યાં સુધી નાસ્થ મા ન દુ" કેરા જ્ઞાન માત્રથી તેની ક્ષુધા કદી દૂર થતી ચંદનના ભારને વહન કરનાર ગર્દભ નથી, માર્ગને જાણનાર જ્યાં સુધી ચાલવાની ચંદનને ભાગી નથી પરંતુ ભારને જ ભાગી કિયા નહિ કરે ત્યાં સુધી પિતાના ઈષ્ટ સ્થાને થાય છે. તે જ મુજબ ચારિત્ર વિનાને જ્ઞાની પહોંચી શક્તો નથી. તરવાના જ્ઞાનવાળે માત્ર જ્ઞાનને જ ભાગી થાય છે, પરંતુ સદ્પાણીમાં પડયા પછી હાથ પગ હલાવવાની ગતિને ભાગી થતા નથી.
