________________
શ્રી કાનજીસ્વામી સાથે વાર્તાલાપ:
શ્રી વાયા કલ્યાણ” માસિકના ગત અંકમાં રે મહત્ત્વા- કુંજ એવા ચશ્માથી આંખને વસ્તુ સ્પષ્ટ કાંક્ષા તારા પાપે’-એ લેખ વાંચ્યા પછી મારા મિત્રવર્યો દેખાય કે નહિ ? સાથે સોનગઢ જઈ આવવું અને ત્યાંની લીલા કેવા
કા એ ચશ્મા તો નિમીત્ત છે. પ્રકારની છે. તે જાતે જોવી. આ નિર્ણય કર્યો પછી કુ. નિમીત્તની જરૂરીઆત ખરી કે નહિ? બીજા જ દિવસે હું મારા મિત્રો સાથે વહેલી સવારની કા નિમીત્ત તો પોતાની મેળે આવી જાય છે. ટેઇનમાં સોનગઢ જવા ઉપડયો. ત્યાં અમે જે જે પરદ્રવ્ય ત્રણેય કાળમાં સાધન હોય જ નહિ. જોયું અને જાણ્યું તેનું સવિસ્તર વર્ણન આપવા
કું . આત્મા અને કમને કંઈ સંબંધ ખરો કે
નહિ ?. વિચાર રાખ્યો છે પણ હાલ તો તેમની સાથે બપોરના
કા. ત્રણેય કાળમાં આત્મા અને કમને કંઈ બે વાગે રે વાર્તાલાપ થયો છે તેની નૈધ વાચકો
જરા પણ સંબંધ નથી. સારૂ રજૂ કરીએ છીએ. જે એક બીજાની વચ્ચે
કું. તો આત્મા એક જગ્યાએથી બીજી જંગ્યાએ વાર્તાલાપ થયો છે તે જ અમે લખ્યું છે એમાં ઘરનું
જાય, તે તે આત્માના કર્મ તેની સાથે ન જાયને ? કાંઈ ઉમેરવામાં આવ્યું નથી. કાનજીસ્વામીએ પૂછયું કે,
કા નદીના કાંકરાની જેમ સાથે જાય. “તમે કયાંથી આવે છે? શું કામ કરો છો ?” ક. નદીના કાંકરાત ત્યાંને ત્યાં રહે છે, પાણી વિગેરે એાળખાણ લીધા બાદ કાનજીસ્વામીએ કહ્યું કે, આગળ ચાલી જાય છે, તેવી રીતે કર્મ આત્માની તમો અત્રેના કાર્યથી પરિચીત હશો ? કાંઈ પૂછવું સાથે જાય છે ત્યાંને ત્યાં પડી રહે ?* હોય તે પૂછે. ત્યારબાદ વાર્તાલાપ શરૂ થયો. " કા ના, કમ સાથે જાય છે, પણ કર્મ કાંઈ
કું, અમે આચાર ધર્મને માનીએ છીએ. આત્માને અસર કરતું નથી. કર્મ કાંઈ કરતું જ કાનજીસ્વામી-આચાર ધર્મ એટલે શું? નથી. તે તે બીચારું જડ છે. કર્મ કંઈ કરે એ તો કં. સામાયિક,પૂજન,પ્રતિક્રમણ આદિધર્મક્રિયા. અજ્ઞાનીની માન્યતા છે. કોઈ સાચું તત્ત્વજ્ઞાન જાણતા કાધર્મક્રિયા શરીરધારા થાય કે આત્મારા ? નથી. અને એ વાત કોઈએ જીંદગીમાં સાંભળી નથી, કું આત્મ યુક્ત શરીર દ્વારા.
એટલે આ વાત સાંભળી બધાને આશ્ચર્ય લાગે છે. કાશરીર ચેતન છે કે જડ ?
- કું, જે કર્મ આત્માને કંઈ કરતું ન હોય તે કું૦ આત્મા રહિત શરીર જડ છે.
જૈન શાસ્ત્રકારોએ સંખ્યાબંધ ગ્રંથમાં કર્મનું સ્વરૂપ કાદ્રવ્યની અપેક્ષાએ શરીર અને આત્મા એક કેમ લખ્યું ? કે જુદા?
કા, એ આખી વસ્તુ જુદી છે. કું દ્રવ્ય તરીકે આત્મ દ્રવ્ય જુદું છે. - કું. મોહ એટલે શું?
કા જડ એવા શરીર દ્વારા કરાતી ધર્મક્રિયા કા મોહ, આત્માનો અરૂપી વિકારી પરિણામ છે. આત્માને કઈ દ્રષ્ટિએ લાભ આપી શકે ?
કું. વિકારી પરિણામ કેમ થયો?
જૈન શાસ્ત્રગ્રંથોમાં આત્મા અને કર્મનો સંબંધ દુધ અને પાણી અને તપાવેલ ઢામાં અગ્નિ હોય તેવો કહ્યો છે. દુધ અને પાણી અને વસ્તુ જુદા હોવા છતાં મિશ્રિત થઈ જવાથી એક સરખા જ લાગે છે. તે દુધ અને પાણીને હંસ જુદું કરે છે. તેમ પુરૂષાર્થ કરી. આત્મા કર્મથી જુદો થઈ શકે છે, તેવી રીતે અગ્નિના સંગે લટું અને અગ્નિ એકમેક જ લાગે છે. વસ્તુતઃ અગ્નિ અને દ્ધ જુદાં છે. અગ્નિના સંગે લેઢાને ટીપાવું પડે છે. તેમ કર્મના સંગે આત્માને પણ સંસારમાં રખડવું પડે છે. પરંતુ નદીનું પાણી અને કાંકરાને સંબંધ બંધ બેસી શકતો નથી,
