________________
અનર્થદંડ વિરમણ
૨૮૯ છે તે નિષ્કારણ હોવાથી “અનર્થ દંડ' કહેવાય છે અને એનો ત્યાગ એ ત્રીજું ગુણવ્રત છે. ]. વળી કહ્યું છે :
जं इंदियसयणाई पडुच्च पावं करेज्ज सो होई ।
अत्थे दंडो त्ति अन्ने उ अणत्थदंडो त्ति ।। [ ઇન્દ્રિયો અને સ્વજનાદિને અંગે જે પાપ કરવામાં આવે તે અર્થ દંડ (સપ્રયોજનદંડ) છે અને તે સિવાયનાં અનર્થદંડ છે. ] શ્રી સમસ્તૂભદ્રાચાર્યે “રત્નકરંડક શ્રાવકાચાર'માં કહ્યું છે :
आभ्यन्तरं दिगवधेरपार्थिकेभ्य: सपापयोगेभ्यः ।।
विरमणमनर्थदण्डव्रतं विदुर्वतधराग्रण्यः । [ દિશાઓની અવધિ – દિક્પરિમાણ વ્રતની અંદર રહીને પ્રયોજનરહિત પાપોનાં કારણોથી વિરક્ત રહેવાના વ્રતને, વ્રત ધારણ કરનાર પુરુષોમાં અગ્રગણ્ય એવા પુરુષો, અનર્થદંડ વ્રત કહે છે. ]
“સવાર્થસિદ્ધિ માં કહ્યું છે : મત્યુવારે પાપાનદેતુરનર્થદુ : ' અર્થાત્ જેમાં ઉપકાર ન થવાનો હોય અને પાપની પ્રાપ્તિ થવાની હોય એવી પ્રવૃત્તિ તે અનર્થદંડ છે.
અનર્થદંડની વ્યાખ્યા આપતાં “ઉપદેશ પ્રાસાદ'માં શ્રી લક્ષ્મસૂરિએ કહ્યું છે :
शरीराद्यर्थदण्डस्य प्रतिपक्षतया स्थितः ।
योऽनर्थदण्डस्तत्त्यागः तृतीयं तु गुणव्रतम् ।। [ શરીર આદિ માટે થતું પાપ તે અર્થદંડ કહેવાય. તેનાથી પ્રતિપક્ષતાવાળું (એટલે વિપરીતતાવાળું) તે અનર્થદંડ છે. તેનો ત્યાગ એ તૃતીય ગુણવ્રત છે.]
अद्वेण तं न बंधइ, जमणद्वेणं तु थेवबहुभावा ।
अढे कालाईआ, नियामगा न तु अणट्ठाए ।। [ અનર્થદંડથી જેટલું પાપ બંધાય છે તેટલું અર્થદંડથી બંધાતું નથી. અર્થદંડમાં કાલાદિ (દ્રવ્ય, ક્ષેત્રાદિ) નિયમિત છે અને અનર્થદંડમાં નથી. ]
અર્થદંડ કરતાં અનર્થદંડમાં પાપ વધારે બંધાય છે, કારણ કે એમાં દ્રવ્ય, ક્ષેત્ર, કાલ વગેરેની કોઈ મર્યાદા હોતી નથી.
અનર્થદંડના પ્રકાર માટે કહ્યું છે :
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
