Jain_Satyaprakash 1954 07

Author(s): Jaindharm Satyaprakash Samiti - Ahmedabad
Publisher: Jaindharm Satyaprakash Samiti Ahmedabad

Page 5

અંક : ૧૦ ]
હિંસા-અહિંસા વિવેક
૧. આંખથી ન દેખી શકાય એવા શરીરવાળા જીવા સમ છે.
૨. આંખથી દેખી શકાય એવા શરીરવાળા જીવા ખાદર છે.
૩. હલનચલન કરી શકે એવા જીવા ત્રસ છે.
૪. હલનચલન ન કરી શકે એવા જીવા સ્થાવર છે.
જે વા સક્ષ્મ છે તેનું પ્રાણવ્યપરાપણ થતું નથી. બીજાનું પ્રાણવ્યપરાપણું તે કરી શકતા નથી અને તેઓનુ પ્રણવ્યપરાપણ ખીન્ન કરી શકતા નથી એ વસ્તુસ્થિતિ છે, છતાં તે જીવાને પ્રબલ પ્રમાદ દશા છે અને તે કારણે તેનો કાયયેાગ ભયંકર પ્રાણવ્યપરાપણની શક૨તા જેટલા કર્મબંધ કરાવે છે. ખીજા જે જીવે છે તે સુક્ષ્મ વાતે પ્રાણથી છૂટા પાડી શકતા નથી. તેને પણ જો તેવા પ્રકારો । — પ્રમત્ત દશાવાળા યોગ ચાલુ હાય તો તેઓના પ્રાણવ્યપરાપણુને નિમિત્તે થતા કર્મબંધ થાય છે.
[ ૧૭૧
સૂક્ષ્મ સિવાયના બાકીના ત્રણે પ્રકારના જીવાનુ પ્રાણવ્યપરાપણ પ્રમાદને પરવશ પડેલા જીવા અનેક પ્રકારના સ્વાર્થ સાધવા માટે કરે છે અને ક઼મ બાંધે છે.
મદ્ય, વિષય, ક્યાય, નિદ્રા અને વિકથા એ પાંચ પ્રમાદ છે. એ પ્રમાદવાળા આત્મા તે પ્રમત્ત છે, જીવમાં પ્રમાદ ઓછાવત્તા પ્રમાણમાં હાય છે, જેટલા પ્રમાણમાં પ્રમાદનું બળ ઓછુવસ્તુ હેય છે તેટલા પ્રમાણમાં વની પ્રમત્ત દશા પણ એછીવત્તી હાય છે. જીવની પ્રમત્ત દશા જેટલી તીત્ર તેટલી તેનાથી થતી હિંસા તીત્ર અને જેટલી મદ તેટલી હિંસા પણ મંદ હોય છે,
હિંસાથી છૂટવા ઈચ્છનારે પોતાની પ્રમત્ત દશા દૂર કરવા-સદન્તર દૂર કરવા–એઓછી કરવા સતત પ્રયત્નશીલ રહેવું. પ્રમત્તદશા ઉપર કાપ મૂકવા જે જીવ ઈચ્છતા નથી—તે તરફ જેનું લક્ષ્ય નથી તે કદાચ કેટલીક વખત બહારથી હિંસાથી બચેલા જણાતા હોય તો પણ ખરેખર ખચ્યા નથી અને પ્રમત્ત દશા જેની ઘટતી જતી હાય એવા આત્માઓ બહારથી હિંસાથી છૂટેલા ન જણાતા હોય તો પણ વાસ્તવિક રીતે હિંસાથી છૂટતા જતા હોય છે. હિંસાનુ પ્રાથમિક-મૂળભૂત સ્વરૂપ આ છે. આ સ્વરૂપને સમજ્યા વગર પોતાના મંતવ્યોને આગળ કરીને વિશ્વમાં અહિંસા તે હિંસાની સેળભેળવાળાં અનેક મતવ્યા ચાલે છે.
હિંસા એ ખરેખર શું છે ? એ સમજવા ઈચ્છનારે તેના સ્વરૂપમાં જે સેળભેળ થઈ ગઈ છે અને વિશ્વમાં જે સેળભેળવાળા વિચાર વ્યાપક બન્યા છે તેનાથી ચેતતા રહેવું જોઈએ. જો એ મિત્ર વિચારા સાચા માની લેવાય અને તે પ્રમાણે જીવનનું ઘડતર થાય તેા પરિણામે જીવ હિંસાથી બચી શકતો નથી પણ માહિંસામાં ફસાઈ પડે છે.
ઈં
શબ્દથી ગભરાવાની કે લલચાવાની જરૂર નથી. જરૂર તે છે સ્વરૂપથી ગભરાવાની અને લલચાવાની. હિંસાના મતવ્યેાની મીમાંસા હવે પછી કરવામાં આવશે. ( ચાલુ )