Jain_Satyaprakash 1954 07

Author(s): Jaindharm Satyaprakash Samiti - Ahmedabad
Publisher: Jaindharm Satyaprakash Samiti Ahmedabad

Page 4

૧૭૦ ] શ્રી. જૈન સત્ય પ્રકાશ
[વર્ષ : ૧ ૩ પ્રમાદી જીવે પ્રાણ છૂટી પાડવાની કાયા કરે તે હિંસા છે. ૪ પ્રમાદી જીવ પ્રાણ છૂટા પાડવાના વિચાર-વાણી સેવે તે હિંસા છે. ૫ પ્રમાદી છવ પ્રાણ છૂટા પાડવાના વિચાર-કાયચેષ્ટા સેવે તે હિંસા છે. ૬ પ્રમાદી જીવ પ્રાણ છૂટા પાડવાના વાણી-કાચચેષ્ટા સેવે તે હિંસા છે. છે પ્રમાદી છવ પ્રાણ છૂટા પાડવાના વિચાર-વાણી-કાયચેષ્ટા સેવે તે હિંસા છે.
ઉપરના સાત વિકમાં-ભેદમાં હિંસા માત્ર આવી જાય છે. રાત્મ-હિંસા, પરાત્મ હિંસા, માનસિક, વાચિક અને કાયિક હિંસા; બેથી થતી હિંસા અને ત્રણથી હિંસા એમ જુદી જુદી સર્વ હિંસાઓ ઉપરના વિકલ્પોમાં સમાઈ જાય છે.
હિંસાનું આ સ્વરૂપ સર્ભે બુદ્ધિથી વિચારણીય છે. જીવ પ્રમત્ત હોય, તેની પ્રવૃત્તિ થતી હોય અને પ્રાણનું વ્યપરોપણ થાય ત્યારે હિંસા થાય છે એટલે હિંસામાં પ્રાણના વ્યપરોપણ કરતાં પણ પ્રમા–જીવની પ્રવૃત્તિ પ્રધાનતા ભગવે છે.
જીવનું પ્રાણવ્યપરપણ એટલે પ્રાણથી છૂટા પડવું તે બે પ્રકારે છે. એક સ્કૂલ અને બીજું સુમે. સ્થૂલ પ્રાણવ્યપરપણુ: પણ અંશથી અને સર્વથી એમ બે પ્રકારે છે. સુક્ષ્મ પ્રાણ
વ્યપરપણ અલ્પાંશે અને મહાશે એમ બે ભેદે છે. સૂક્ષ્મ પ્રાણવ્યપરોપણ એટલે અભ્યન્તર પ્રાણથી છૂટો કરવાપણું. અભ્યન્તર પ્રાણથી જીવ એક રીતે છૂટો પડતો નથી–પાડી શકાતે નથી. અભ્યતર પ્રાણુ જે દબાય છે-કાર્યક્ષમ રહેતા નથી એ જ તેનું છૂટી :પડવાપણું છે. જીવ અભ્યન્તર પ્રાણથી સર્વથા છૂટો પડતો નથી.
જ્યાં પ્રમત્ત યોગ છે ત્યાં ઉપરના પ્રાણપપણમાંથી કોઈ પણ પ્રકારનું પ્રાણવ્યપર પણ અવશ્ય હોય છે. પણ ઉપરના પ્રાણુવ્યપરપણમાંથી કોઈ એક પ્રકારનું પ્રાણવ્યપરોપણ થતું હોય ત્યાં પ્રમત્ત યોગ હોય અને ન પણ હોય.
શંકા–ઉપરના સ્વરૂપથી એટલું સેક્સ સમજાય છે કે પ્રાણવ્યપરોપણ અને પ્રમાદયોગ એ બેમાં હિંસામાં અગત્યનો ભાગ પ્રમાદ ભજવે છે. યોગ બીજી રીતે કહીએ તે પ્રમાદને યોગ એ હિંસામાં સર્વસ્વ છે તેમાદયો કે પ્રમો:-હિંસા-એ પ્રમાણે સૂત્રમાં ન કહેતાં પ્રમાતિ પ્રગષ્યવોવા-એમ કહેવાની શી જરૂર પડી ? ટૂંકમાં કહીએ તે હિંસાના સ્વરૂપમાં પ્રાણુવ્યપરપણું પદ શા માટે છે?
સમાધાન–પ્રાણવ્યપરપણ એ હિંસાની ખરેખરી સ્થિતિ છે. જે પ્રાણવ્યપર પણ એમ કહેવામાં ન આવે અને “પ્રમત્તયોગ” એટલું જ કહેવામાં આવે તે હિંસા ખરેખર શું છે એ ન સમજાય. હિંસા એટલે પ્રાણવ્યપર પણ. તે શાથી થાય છે ? પ્રમત્ત જીવના ચોગથી. એટલે પ્રમત્ત વનો યોગ એ કારણ છે અને પ્રાણવ્યપરોપણ એ કાર્ય છે.
વિશ્વમાં અનંતાનંત જીવો છે. સર્વ છે એક પ્રકારના નથી. જુદા જુદા પ્રકારના છે. સર્વ જીવોને મુખ્ય વિભાગમાં વહેંચી દઈને સમજવા હોય તે તે ચાર પ્રકારમાં વહેંચી દેવાય. હિંસાના સ્વરૂપમાં આ ચાર પ્રકારની સમજણ વિશેષ કામમાં લાગે છે. સુક્ષ્મ જીવો, બાદર છો, ત્રસ જીવે અને સ્થાવર જીવે – એ તેનાં ચાર પ્રકાર છે.