Jain_Satyaprakash 1954 07

Author(s): Jaindharm Satyaprakash Samiti - Ahmedabad
Publisher: Jaindharm Satyaprakash Samiti Ahmedabad

Page 7

અંક : ૧૦ ] ગુફાઓ અને જૈન શ્રમણે
| [ ૧૭૩ સંપ્રદાયનાં છે. એમાંનું એકાદ પણ નવમી સદી પૂર્વેનું નથી !' આ લખાણ પણ બ્રમપૂર્ણ છે. વિના રોકટો કે કહી શકાય તેમ છે કે જેટલી પણ અતિપ્રાચીન ગણાતી ગુફાઓ ઉપલબ્ધ થઈ છે, એમાંની ઘણીનું નિર્માણ જેને દ્વારા થયેલ છે.
સર્વથી પ્રાચીન ગુફાઓ ગિરનાર, બરાબર અને નાગાની પહાડીઓમાં આવેલી છે. એમાંની બેનો આપ તથા સ્નિગ્ધત્વ જોતાં એ મૌર્યકાલીન જણાય છે. વળી બીજી બે આવક સંપ્રદાયની છે, જે એક ફ્રેનમાંથી પ્રગટેલે સંપ્રદાય છે. અશોકના પુત્ર દશરથે એનું દાન કર્યું હતું. ઉદયગિરિ ખંડગિરિની ગુફાઓ તે આજે વિશ્વવિખ્યાત થયેલી છે જેના નિર્માતા, સમ્રાટ ખારવેલ જેનધમી હતા; એ વાત માટે સંચમાત્ર શંકા ધરવાપણું નથી જે. ગ્વાલિયર સ્ટેટ અંતર્ગત ઉદયગિરિ ( ભલસામાં ગુપ્તકાલીન જેન–ગુફા મંદિર છે. એમાં ભગવાન શ્રી પાર્શ્વનાથની ભવ્ય પ્રતિમાં હતી, પણ અત્યારે તે કેવલ સર્પની ફણા બાકી રહેવા પામી છે. એમાં એક જૈન લેખ પણ છે. એનું પ્રથમ પદ નમઃ સિક્રેમ્યઃ ' છે અને મુનિશ્રીએ હિંદી પુસ્તકના પાના પાકમાં એની પંક્તિઓ જુદા જુદા સાત અંકામાં પ્રગટ કરી છે.
અંતમાં લખ્યું છે કે આ લેખ ગુપ્ત સંવત ૧૦૬ ને છે; અને એ વેળા કુમારગુપ્ત પહેલાનું રાજ્ય હતું.”
ઉપર મુજબ સામાન્ય ભૂમિકા પછી, જેગીમારા આદિ નામેવાળી ગુફાઓ સંબંધમાં ક્રમસર જોઈશું. એ વેતાંબર સંપ્રદાયની છે કે દિગંબર સંપ્રદાયની છે એ પ્રશ્ન મહત્ત્વને નથી. મુદ્દાની વાત તે એ છે કે એ સર્વ જૈનધર્મની પ્રાચીનતા પુરવાર કરતા જીવંત પુરાવા છે. એક કાળે ભારતના વિવિધ પ્રદેશમાં જેનધર્મની વિજય પતાકા ફરકતી હતી અને તીર્થકર દેવની અમૃતવાણી શ્રવણ કરી અહિક તેમજ પરલૌકિક કલ્યાણ સાધવામાં રત એવો અનુયાયી વર્ગ ના નહતા જ.
યાદ રાખવાનું છે કે જેમ મૃતિ ઓની મોટી સંખ્યા પાછળ સહજ કહી શકાય કે એને પૂજનાર સંખ્યા પણ એથી અતિ ઘણી હોવી જ જોઈએ, તેમ ગુફાઓ અને એમાંની કેટલીકમાં કોતરેલા કે ચિતરેલા સાહિત્યપ્રસંગો, મૂર્તિઓ આદિ દર્શાવે છે કે ધ્યાનમગ્ન બનનાર શ્રમણોની સંખ્યા પણ દીક પ્રમાણમાં હતી. વળી, એમાં મૂર્તિવિધાન અને ચિત્રકળાના અભ્યાસીઓ પણ
ખરા જ. તેમના માર્ગદર્શન વિના શિલ્પીનાં ટાંકણ કે ચિત્રકારની પીંછી ઓછી જ આજે વિશ્વને વિસ્મિત કરે તેવાં સર્જન કરી શકે !
પણ આજે આ વણસી જતા વારસા માટે આપણે કેટલી હદે ઉપેક્ષા સેવી રહ્યા છીએ! એકાદ ખાતુ છે કે જે આ સર્વની નેધ કરે, અને એનો શંખલાબદ્ધ ઇતિહાસ તૈયાર કરે ? કોણ કહે છે કે જેન સમાજ પાસે ધન નથી ? કદાચ મધ્યમકક્ષી સમાજમાં ઓતપ્રોત થનાર
વ્યકિત એ સામે નન્નો વદવા જાય તે આપણે ઉજવેલા છેલ્લા પ્રસંગે જ એ સામે સાક્ષીરૂપે ઊભા રહે. ધર્મ માર્ગે ધન ખરચવું એ જરૂર આત્મકલ્યાણનું કારણ છે, છતાં આપણા પૂર્વજોની દીર્ધદષ્ટિ આપણે વીસરી ગયા છીએ એમ નથી લાગતું ? આપણે આજે કાયમી રચના ઊભી કરવાને બદલે માટી-ચૂના આદિની થોડા સમયની રચનાઓ પાછળ દ્રવ્ય ખરચી રહ્યા છીએ. એને શોભાવવા વીજળીની બત્તીઓ અને ઉપરછલા આડંબરમાં પાણી માફક નાણું વાપરતાં અચકાતા નથી. જ્યારે આજે સાહિત્યસર્જન અને ઐતિહાસિક વારસે શોચનીય દશામાં દબાતે પડ્યો છે. હવે દેશકાળનાં એંધાણ પરખાશે ખરાં ?