Jain_Satyaprakash 1954 07

Author(s): Jaindharm Satyaprakash Samiti - Ahmedabad
Publisher: Jaindharm Satyaprakash Samiti Ahmedabad

Page 9

અંક: ૧૦ ] ઉદયનવિહાર
[ ૧૭૫ વિહાર જિનમંદિરને સરસ ખ્યાલ આપ્યો છે. એ કાવ્ય સં. અવેચુરિ અને ગુજરાતી ભાષાંતર સાથે જેના આત્માનંદસભા ભાવનગર તરફથી સં. ૧૯૬૬માં પ્રકાશિત થઈ ગયેલ છે.
પાટણના એ “કુમાર-વિહાર' જૈનમંદિરના મૂલનાયક (શ્રી પાર્શ્વનાથ)ની ડાબી બાજુએ રહેલા શ્રી અજિતનાથદેવના વેસ તત્સવ–પ્રસંગે ભજવવા માટે “ચંદ્રલેખાવિજય ' પ્રકરણ રૂપક રચાયેલું મળી આવે છે. જેસલમેર ભંડારના વર્ણનાત્મક સૂચિપત્રમાં (ગા. એ. સિ. નં. ૨૧, 4. સન ૧૯૨૩) સંસ્કૃતમાં અપ્રસિદ્ધ ગ્રન્થ-ગ્રન્થકૃતપરિચય (પૃ. ૬૪)માં મેં એનો પરિચય કરાવ્યો છે. તેના કર્તા દેવચંદ્ર કવિ, આચાર્ય શ્રી હેમચંદ્રના શિષ્ય હતા. પંચકી એ પ્રકરણરૂપક કુમારપાલની પરિષની પ્રેરણાથી રચાયેલું હતું-એમ ત્યાં કવિએ સૂત્રધારના શબ્દો દ્વારા સૂચવ્યું છે. મેં ત્યાં સંસ્કૃતમાં જણાવ્યું છે કે-ગળાકથન, કુમારવઢવાણૂચિમાં હતુતિત્ર દફતે –અથોત અર્ણોરાજને મંથન (પરાસ્ત કરવી. રૂપ કુમારપાલની વીરતાને સૂચવતી સ્તુતિ આ રૂપકમાં જોવામાં આવે છે. મારા આ કથનના આશયને ન સમજવાથી કેટલાક સાસરેએ જુદી રીતે તેને પરિચય કરાવ્યો છે. સદ્ગત સાક્ષર મેહનલાલભાઈ દ. દેશાઈએ સન ૧૯૩૩ના ‘જેન સાહિત્યના ઇતિહાસ' (પૃ. ૨૮૦) માં પેરા ૪૦૧માં જણાવ્યું કે- અરાજનું મન્થન કરવામાં કુમારપાલનું વીરત્વ સૂચવવા માટેનું આ પ્રશંસાત્મક નાટક છે.”
મિ. ભોગીલાલ જ. સાંડેસરાએ સન ૧૯૪પમાં પ્રકાશિત “ઇતિહાસની કેડી' પૃ. ૪૫માં જણાવ્યું છે કે—કુમારપાલે સપાદલક્ષના રાજા અર્ણરાજને હરાવ્યો તે પર કુમારપાલના વીરત્વને વર્ણવતું આ પ્રશંસાત્મક નાટક છે. વળી નાટક કુમારપાલની ખાસ આજ્ઞાથી લખાયું હોય એ પણ સંભવિત છે.”
–વાસ્તવિક રીતે એ પ્રકરણ રૂપક આધ્યાત્મિક સ્વરૂપનું છે, અને તે પરાક્રમી મહારાજા કુમારપાલની પરિપની પ્રેરણાથી રચાયેલું હાઈ પ્રારંભમાં પ્રસંગવશાત્ સૂત્રધારના શબ્દો દ્વારા કવિએ ગદ્ય-પદ્યમાં મહારાજા કુમારપાલને ઊંચિત પરિચય કરાવ્યો છે. તેમાં કુમારપાલે શાકંભરીધર અરાજને તથા માળવાના બલ્લાલને પરાસ્ત કર્યાને ઉલ્લેખ છે એથી એ ઘટના બન્યા પછી આ રૂપકની રચના થયેલી સમજી શકાય તેમ છે. આ પ્રકરણ રૂપક હજી અપ્રકાશિત હાઈ એ રૂપકના સુત્રધારના શબ્દો અહીં દર્શાવવામાં આવે છે–
__“सूत्र० आदिष्टोऽस्मि सततार्चिततरुणरोहिणीरमण-चूडामणि-चरण-प्रस द-समासादितोत्कटप्रतापालंकृत-राज्यकमला-विलाससदनस्य,
સમરાઝિર-વિકૃમ્ભમાંગ-ગારૂ-હોઇg-wત--[વિ]સ્તૃત-શિસ્ત્રીમુલ-મe-edशाकम्भरीश्वर-कीर्ति-कुसुमस्य,
मालवभूपाल-बल्लाल-मौलिकमलाचिंत-रणाङ्गणाधिदेवतस्य, आजन्मनिर्वाहित-सत्यवततिरक रस्कृत-कुन्तीसुतस्य, प्रत्यर्थिभूपाल-विलासिनि-निःश्वासपवन-प्रेङ्खोलनानवरत-प्रज्वलिताद्भुतप्रताप-दहनस्य,
નિરન્તર વાન-વાહિની-વાટું-પૂર–વમાન-યશો-રાગદ્યુતચ, સમન્વ-f-નાની-પૂર-પવિત્રિત-ત્રિભુવનસ્ય,
સર્વતોમુલાયમમિ-વત (૧) વાત-સંશ૪મૂવાઢ-મૌમિટ્ટી-મુકુટમળ-વિરજીપુતિ –વરણ-7-4ન્દ્રશ્ય,