Jain_Satyaprakash 1954 07

Author(s): Jaindharm Satyaprakash Samiti - Ahmedabad
Publisher: Jaindharm Satyaprakash Samiti Ahmedabad

Page 8

ઉદયન-વિહાર [ઐતિહાસિક અનુસંધાન ]
[૪]
[ ગત અંક ૯: પૃ. 11 થી ચાલુ ]. લેખક. પં. શ્રીયુત લાલચંદ્ર ભગવાન ગાંધી, (વડોદરા)
ક મહારાજ કુમારપાલે સપાદલક્ષ દેશના શાકંભરીશ્વર આa (અર્ણોરાજ) રાજા સાથેના યુદ્ધમાં જે બાહુ-પરાક્રમ દર્શાવ્યું હતું અને વિજય મેળવ્યો હતો, તેની કીર્તિગાથા અનેક મહાકવિઓએ ઉચ્ચારી હતી. તે સમયના શિલાલેખમાં, તામ્રપત્રોમાં અને તાડપત્રીય પુસ્તિકાઓમાં “નિજ-ભુજ-વિક્રમ-રણાંગણ-વિનિતિ-શાકંભરી-ભૂપોલ” એવું વિશેષણ કુમારપાલ ભૂપાલ સંબંધમાં વપરાયેલું છે. જેસલમેર અને પાટણના જેન ભંડારના વર્ણનાત્મક સૂચિપત્રોમાં (ગા. ઓ. સિ.) અમે દર્શાવેલ છે. અહીં તેની પુનકિત નહિ કરીએ. આચાર્ય શ્રી હેમચંદ્ર “ચૌલુક્યવંશ' અપનામ સંસ્કૃત “યાશ્રય મહાકાવ્યના છેલ્લા પાંચ સર્ગોમાં (૧૬ થી ૨૦માં) વિરતારથી એનું વર્ણન કર્યું છે. અરાજે વિજયી કુમારપાલને પરણાવવા પિતાની પુત્રી સુરૂપવતી જહૃણા કન્યાને અનેક ઉત્તમ ગજ-રત્નાદિ ભેટ સાથે પાટણ મેકલાવી હતી, તે ત્યાં સર્ચ ૧૯, લે. ૨૧,૫૦ માં જણાવ્યું છે.
મહારાજા કુમારપાલને કેટલાક પરિશ્ય મેં “આચાર્ય શ્રી હેમચન્દ્ર” (ઐતિહાસિક પ્રામાણિક પશ્ચિય) નામના વિસ્તૃત નિબંધમાં પંદરેક વર્ષ પહેલાં આપ્યો છે. સુવાસ” માસિકના “શ્રીહેમચન્દ્રાચાર્ય–વિશેષાંક’માંતથા હૈ સારસ્વત સત્ર' ગ્રંથમાં પ્રકાશિત થઈ ગયેલ છે, જિજ્ઞાસુ ત્યાંથી જોઈ શકશે. કુમારપાલ-પરિચાયક ઐતિહાસિક સાહિત્ય ગ્રંથને પણ નામનિર્દેશ ત્યાં કયો છે.
પાટણના કુમારવિહારનું સંસ્મરણ પ્રસ્તુત ઉદયન-વિહારની પ્રશસ્તિમાં (લે. ૮૧ માં) કરવામાં આવ્યું છે. તે ચિત્યમાં શ્રી આદીશ્વરની રૂપાની પ્રતિમા [દંડનાયક અંડે] કરાવી હતી–તેમ ત્યાં કરેલા વર્ણનથી જણાય છે. આ પ્રશરિત રચનાર પ્રબંધશતકાર મહાકવિ રામચંદ્ર “કુમારવિહારશતક ” નામના મનોહર સંસ્કૃત કાવ્યમાં પાટણના એ ભવ્ય કુમાર
* “વસતા ક્ષળા , ચેન તણ મુને સમન્ !
मात्रा सह गुरुं प्रेषीद्, आन्नस्ते दातुमात्मजाम् ॥ कन्याऽदाद् रेफभुग्नभ्रूजल्हणा-नामधेयतः । સુચા તમાચા પિતામ-સમ્ | ”
સં. યાશ્રય મહાકાવ્ય (સર્ગ ૧૯, લે. ૨૧,૫૦) –મિ. ભેગીલાલ જ, સાંડેસરાએ “ઇતિહાસની કેડી” પૃ. ૫૬ માં “ચલેખા વિજય પ્રકરણની નાયિકા ચન્દ્રલેખા વિદ્યાધરી તે અરાજની બહેન જલ્ડણાદેવી હોવી જોઈ એ.’ એવું કરેલું અનુમાન વાસ્તવિક લાગતું નથી. એ પ્રકરણરૂપક આધ્યાત્મિક છે. શ્રી હેમચંદ્રાચાર્ય જણાવ્યા પ્રમાણે જલ્પા એ અરાજની બહેન નહિ, પરંતુ પુત્રી હતી, એ ઉપરના લેખથી સમજી શકાય છે.