Jain_Satyaprakash 1943 08

Author(s): Jaindharm Satyaprakash Samiti - Ahmedabad
Publisher: Jaindharm Satyaprakash Samiti Ahmedabad

Page 16

૩૩૬ ]
શ્રી જૈન સત્ય પ્રકાશ
[ વર્ષ ૮
=
=
=
=
ઉપર નાખી નિહ્નવ જાણી સંઘ બહાર કર્યા. સંભળાય છે કે રેહગુપ્ત આગ્રહ અને અભિમાનને અધીન થઈ પિતાને સ્વતંત્ર મત ચલાવશે.”
શ્રી રોહિગુપ્ત સંઘ બહાર થયા પછી સ્વમતિક૫ના પ્રમાણે પ્રરૂપણ કરવા લાગ્યા. તેમનાથી વૈશેષિક દર્શનનો આરંભ–ઉદય થયો. દ્રવ્ય ગુણ કર્મ સામાન્ય વિશેષ અને સમવાય એમ છ પદાર્થો છે. પૃથ્વી પાણી પાવક (અગ્નિ), પવન ગગન ચેતન કાલ દિશા. ને મન એમ નવ દ્રવ્યો છે. રૂપ, રસ, ગંધ, સ્પર્શ, સંખ્યા, પરિમાણ, પૃથકત્વ, સંગ, વિભાગ, પરત્વ, અપરત્વ, બુદ્ધિ, સુખ, દુઃખ ઈચ્છા, દ્વેષ ને પ્રયત્ન એ સત્તર ગુણ છે. ઊંચે જવું, નીચે જવું, ફેલાવું, ખેંચાવું (સંકેચાવું) ને ચાલવું, એ પાંચ કર્મ છે. સામાન્યના ત્રણ ભેદ છે. સત્તા સામાન્ય અને સામાન્ય વિશેષ એ પ્રમાણે. તેમાં દ્રવ્ય ગુણને કર્મમાં સત્તા રહે છે. દ્રવ્યત્વ-ગુણત્વ વગેરે સામાન્ય છે. તે પૃથિવીત્વ જલત્વ ઘટત્વ પટત્વ વગેરે સામાન્ય વિશેષ છે. વિશેષ એકે છે ને સમવાય પણ એક છે. એ પ્રમાણે પ્રરૂપણ કરવા લાગ્યા. બુદ્ધિપ્રતિભા ને પ્રવચનશક્તિને કારણે તેમના અનુયાયી પણ નીકળ્યા. જેનદર્શનથી બહાર થયેલ હોવાથી ને બીજા કઈ દર્શનમાં ભળ્યા સિવાય સ્વતંત્ર વિચારણા ફેલાવી હોવાથી ક્રિયાકાંડની વ્યવસ્થાથી તેમનો પંથ ન ચાલે. પણ વિચારણના પ્રવાહે આજ સુધી એ વૈશેષિક દર્શનનો મત ચાલે છે. ઉલૂક ગોત્રીય હોવાને કારણે અને છપદાર્થનું નિરૂપણ કરેલ છે માટે તેમના દર્શનનું બીજું નામ પડ્ડલૂક પણ કહેવાય છે. ગુરુત્વ, દ્રવત્વ, સ્નેહ, સંસ્કાર, પુણ્ય, પાપ, અને શબ્દ, એ સાત ગુણ પછીથી ટીકાકારોએ ઉમેર્યા છે. એમ વૈશેષિક દર્શનમાં હાલ રં૪ ગુણે ગણાવાય છે. શ્રી રોહગુપ્ત જૈનદર્શનમાંથી બહાર થયેલ હોવાથી ચિરસમયના આ દર્શનના સંસ્કાર હોવાને કારણે તેમણે આ ઉપરોક્ત સાતને ગુણ તરીકે ગણાવ્યાં નહીં. જેનદર્શનમાં ગુરુત્વને સ્પર્શમાં સમાવેશ થાય છે, દ્રવત્વ સંગ વિશેષ છે, નેહ સ્પર્શવૃત્તિ છે, સંસ્કાર ધારણું નામે મતિજ્ઞાનને ભેદ છે, પુણ્ય પાપ કર્મ વિશેષ છે, અને શબ્દ પુદ્ગલ છે. પાછળના ટીકાકારે ઇતર દશનમાંથી આ દર્શનના અનુયાયી થયા હેવાને કારણે તેમણે આ સાત ગુણો વધાર્યો. છે એ રીતે, શ્રી રેહગુપ્ત નિહનવ છેવટ સુધો સમજ્યા વગર મિથ્યાત્વમાં રહી, મિથ્યાત્વદર્શન શરૂ કરી ભવભ્રમણના ભાગી થઈ કાળના પ્રવાહમાં તણાઈ ગયા. આ પ્રસંગ પ્રભુ વીરના નિર્વાણ બાદ ૫૪૪ વર્ષે બન્યું. આ વાત ટૂંકમાં નિર્યુક્તિકારે જણાવી છે, તે આ પ્રમાણે पंच सया चोयाला, तइआ सिद्धिं गयस्ल वीरस्स। .
पुरिमंतरंजियाए, तेरासियदिहि उप्पन्ना। पुरिमंतरंजि भूयगिह, बलसिरी, लिरिगुत्तेय ।
. परिवायपोट्टसाले, घोसणपडिसेहणा वाए । - શેષ વિસ્તાર ભાષ્યકારે કરેલ છે.
( ચાલુ) . સ્વીકાર દિવ્યદર્શન–ખંડ ૧-૨. લેખક અને સંગ્રાહક-શ્રી જિણુભિખૂ, પ્રકાશકશ્રી જૈન સ્વાધ્યાથ મંદિર, સાવરકુંડલા (કાઠિયાવાડ), પૃષ્ઠસંખ્યા પર + ૨૮૪. અમૂલ્ય