Jain_Satyaprakash 1943 08

Author(s): Jaindharm Satyaprakash Samiti - Ahmedabad
Publisher: Jaindharm Satyaprakash Samiti Ahmedabad

Page 28

અન્તિમ આરાધનાના પ્રકારો
[અને તેને અંગેનું આપણું કેટલુંક સાહિત્ય ]
લેખક:-- પૂજ્ય મુનિમહારાજ શ્રી કનકવિજયજી, મહેસાણા
શ્રી જૈનશાસનમાં સમાધિભાવે મરણને પ્રાપ્ત કરવું એ અતિદુર્લભ માન્યું છે. જીવન પર્યન્તની શુભ આરાધનાઓનું પરિણામ, મરણુકાલની આસપાસની આરાધનાએ। પર અવલખે છે. આ કારણે સમાધિમરણનું મૂલ્ય અમાપ છે. અજ્ઞાન આત્માએ એની મહત્તાને સમજી શકવાને અસમર્થ હાય છે. કારણ સ્પષ્ટ છે ; . જૈનશાઓમાં વિહિત કરેલાં અન્તિમ આરાધના માટેનાં વિધિવિધાન સાચે તત્ત્વજ્ઞાનના પાયા પર નિર્ભર છે, અને સૂક્ષ્મ દૃષ્ટિથી ગ્રાહ્ય છે. એને સમજવા માટે વસ્તુસ્વરૂપના પારમાર્થિંક દષ્ટા તેમ જ જ્ઞાતા બનવાની જરૂર રહે છે. જ્યાંસુધી દેહ અને આત્માના-જડ-ચેતનના સંયેાગેાની એકાન્ત દુખરૂપતા, ક્ષણિકતા, આત્માને અજરામર સ્વભાવ, જન્મમરણની પરંપરામાં રહેલી ભયંકર દુ: ખદતા વગેરેના સાચા ખ્યાલ ન આવે ત્યાંસુધી અન્તિમ કાલની આરાધનાવિધિની ઉપયેાગિતાનેા ભાગ્યે જ વિચાર આવી શકે.
તત્ત્વદશા-વેત્તા [ Philosopher] પુરુષ, કે જે દેહ અને આત્માના સંબન્ધ અને રવરૂપને સદાકાળ આત્મજાગૃતિ પૂર્વક વિચાર કરી રહ્યા હાય છે, તે પોતાના અન્તિમ સમયની ઘડીએને સુધારવાને ખૂબ જ તૈયાર હોય છે. કારણકે જન્માન્તરતી ગતિને આધાર મરણની છેલ્લી ઘડીએ પણ પડેલા અયુષ્યના અન્ય ઉપર છે. એ વેળાયે જો જાગૃતદશા ન રહી, તેા કુગિત કે દુર્ગાંતિનું આયુષ્ય બંધાઈ જાય છે. અને આના ચેગે ભવાન્તરમાં શ્રીજિનકથિત ધર્માંની આરાધનાની શુભ સામગ્રી મળવી મુશ્કેલ બને છે, કદાચ વિપરીત સામગ્રીએ મેળવવાને સંભવ છે. આથી પૂર્ણાંક લની સુંદર આરાધનાએ નિષ્ફળપ્રાયઃ બને છે, વિપરીત સામગ્રીના યોગે પૂર્વપર્જિત શુભ ક કે કર્માનિર્જરા કરમાઇ જાય છે, અને નવું અશુભ કમ બંધાય છે. આ કારણે અન્તિમ કાલની ધડીએ, સંપૂણુ સાવધ દશામાં શ્રીજિનકથિત આરાધાનાએનાં વ્યતીત થવી જોઇએ. ચતુ:શરણાદિની આરાધના
સમાધિમરણને સારુ અતિઆવશ્યક ગણાતી અન્તિમ કાલની આરાધનાના અનેક પ્રકારા શ્રીજૈનશાસનમાં દર્શાવવામાં આવ્યા છે. સામાન્ય રીતિએ “ શ્રી અરિતાદિ ચાર શરણાઓ, દુષ્કૃતાની ગર્હ અને સુકૃતાનું અનુમેાદન ' આ મુજબના ત્રણ પ્રકારે પંડિતમરણને પ્રાપ્ત કરવાની વૃત્તિવાળા આત્માએ માટે આવયક ગણાય છે. શ્રીજિનપ્રણીત સુવિશુદ્ધ આરાધનાનું મૂળ કારણ પણ આ જ વસ્તુ છે. ભગવાન શ્રી પંચત્રકાર આ પ્રમાણે સ્પષ્ટ ફરમાવે છે કેઃ
इह खलु अणाइ जीवे, अणाइ जीवस्स भवे अणाइकम्मसंजोग निव्वत्तिए, दुक्खरूवे दुक्खफले दुक्खाणुबंधे; एअस्स णं वुच्छित्ती सुध्धधम्माओ सुध्धम्म - संपत्ती पावकम्मविगमाओ; पावकम्मविगमो तहा भव्वत्ताइभावओ.