Jain Dharm Prakash 1951 Pustak 067 Ank 09

Author(s): Jain Dharm Prasarak Sabha
Publisher: Jain Dharm Prasarak Sabha

Page 7

અંક ૯ મો ] સંસ્કૃતિ અને ધર્મ.
૧૮૧ માનવા લાગ્ય, ક્રિયાકાંડમાં પશુહિંસા આદિ અનાચાર દાખલ થયા, મેક્ષ અને મોક્ષના જ્ઞાન માટે બ્રાહ્મણ સિવાય બીજા વર્ગોને નાલાયક ગણવામાં આવ્યા. આવી ભારતમાં સ્થિતિ ઊભી થઈ, તે વખતે તે સ્થિતિને સામને કરતાં જૈન અને બૌદ્ધ ધર્મને વિસ્તાર થયે, વણમાં જાતિનું સ્થાન ગુણને આપવામાં આવ્યું. બ્રાહ્મણનું સ્થાન સંયમી-ત્યાગી શમણાએ લીધું. દરેક જીવને શુદ્ધ સ્વરૂપે સમાન માનવામાં આવે, અને દરેકને પુરુષ તેમજ સ્ત્રીને ધર્મને અધિકારી બનાવ્યા. પૃયારપૃશ્યને વિરોધ રદ કર્યો. અહિસા અને અપરિગ્રહને મુખ્ય સ્થાન આપવામાં આવ્યું એટલે મહાન ધર્મ તરીકે જૈનધર્મ અને બદ્ધધર્મની ગણના થઈ, જૈન સંઘ અને બૌદ્ધ સંઘની રચના થઈ, તેમાં સાધુ-સાધ્વી, શ્રાવક અને શ્રાવિકા વર્ગને યથાયોગ્ય સ્થાન આપવામાં આવ્યું. ગામેગામ પગસંચાર કરી શ્રમણ-ભિક્ષુકે ઉપદેશ માટે ફરવા લાગ્યા. આ ધર્મ ભારતની સંસ્કૃતિને ઘડે, વિકસાવે, લેકગ્રાહ્ય બનાવે, પ્રજાના તમામ ઘરમાં સંચાર કરી પલ્લવિત કરશે તેમાં કાંઈ નવાઈ જેવું નથી.
ૌદ્ધ ધર્મના સંઘમાં પછવાડેથી આચારવિચારની શિથિલતા આવી, તે ધર્મના ભિક્ષુકે વ્યવહારમાં પવિત્રતા ન સાચવી શકયા, ભારત દેશની સંસ્કૃતિ આવા નૈતિક અધ:પતનને સહન કરે નહિ. પરિણામે બૌદ્ધ ધર્મને તેના જન્મ સ્થાન-ભારતમાંથી દેશવટો મળ્યા, ચીન, જાપાન, બર્મા આદિ અનેક એશિયાના પૂર્વ અને દક્ષિણ-પૂર્વના દેશોમાં તેને સ્થાન મળ્યું. ભારતની સંસ્કૃતિ સૈદ્ધ ધર્મની સાથે દેશાવરમાં પ્રસરી, પણ ભારતની મૂળ શુદ્ધ સંસ્કૃતિમાં ઘણો વિકાર શે. હાલમાં દ્ધ ધર્મને માનનાર ચીન, જાપાન, બમ આદિ દેશોમાં કેવી હિંસક વૃત્તિ ચાલે છે, તેને અનુભવ થાય છે. ટૂંકામાં બદ્ધ ધર્મ સંખ્યાબળમાં વધે, પણ ગુણબળમાં ઘણે ઘટી ગયે.
જૈનધર્મને ઈતિહાસ બદ્ધધર્મના ઇતિહાસથી જુદા પડે છે. જૈનધર્મ કાળક્રમે સંખ્યામાં ઘટતો ગયે છે, પણ તેના ગુણધર્મમાં એટલો ઘટ નથી. સમયે સમયે જેનધર્મમાં યુગપ્રધાન સ્થવિરો ઊભા થયા છે, અને ધર્મમાં દાખલ થયેલ અને દાખલ થતી વિકૃતિનું પ્રમાર્જન કરી તેને શુદ્ધધર્મમાં લાવવા પ્રયત્ન થયો છે. એટલે આજે પણ જૈનધર્મમાં જીવંત શક્તિ, પ્રેરણું શક્તિ રહેલ છે.
જૈન સાહિત્યનો મોટો કિમતી ભાગ સંસ્કૃત ભાષામાં રચાયેલ છે. જૈન સાહિત્યને અભ્યાસ કરે તો તેમાં સાહિત્યના સર્વ અંગે રચાયા છે. તત્વજ્ઞાન, કાવ્ય, જ્યોતિષ, ગણિત, સ્થાપત્ય, શિપ, સંગીત, કથા વિગેરે દરેક ક્ષેત્ર જૈનાચાર્યોએ અપનાવ્યા છે. અને સાહિત્યના પુસ્તકે સંસ્કૃત ભાષામાં લખાયા છે, એટલે ભારતની સંસ્કૃતિને પિષનાર સંસ્કૃત ભાષાને જૈન સાહિત્યમાં મુખ્ય