Jain Dharm Prakash 1951 Pustak 067 Ank 09

Author(s): Jain Dharm Prasarak Sabha
Publisher: Jain Dharm Prasarak Sabha

Page 8

૧૮૨
શ્રી રન ધર્મ પ્રકાશ
[ અશાડ
સ્થાન આપવામાં આવેલ છે. ભારતના તમામ પ્રાંતના વિદ્વાનોને ગમ્ય સાહિત્ય સંસ્કૃતમાં જૈનોએ રચેલ છે.
જ્ઞાન અને સંસ્કૃતિની અખંડ જયેત રાખનાર શ્રમણવર્ગ–સાધુવને જેન સંઘમાં મુખ્ય સ્થાન અપાયેલ છે. પાંચ મહાવ્રતો પાળવા, પિતે જુદે જુદે સ્થળે વિહાર કરે, કોઈપણ વસ્તુઓ ઉપર મૂછ ન રાખવી, જે કાંઈ ખાવાનું ભિક્ષાવૃત્તિ કરી મળે તેનાથી શરીરને નિવાહ કરો, સાધુ સંસ્થામાં પણ જાતિને સ્થાન નહિ, ગુણને સ્થાન આચાર્ય આદિની પસંદગી તેમના જ્ઞાન વૈરાગ્ય ઉપર, કુળ, જાતિ કે વંશ ઉપર નહિ. આવા અનેક નિયમો જૈન સાધુઓને પાળવાના છે. આવા કઠીન વ્રત પાળનાર ઘણું સાધુ-રત્નો જેને સમાજમાં થયા છે જેમણે જૈન ધર્મ, જૈન સંસ્કૃતિ અને તે સાથે ભારતની સંસકૃતિને જીવંત રાખી પલવિત કરેલ છે.
પશ્ચિમાત્ય સંસ્કૃતિને પૂરો લાભ જૈન ધર્મ અને જૈન સંસ્કૃતિને મળે નથી, તેનું કારણ એ છે કે-જૈન સંસ્કૃતિની જ્યોતને અખંડ રાખનાર જેન આચાર્યોને પશ્ચિમીત્ય સંસ્કૃતિને ફેલાવનાર મુખ્ય ભાષા અંગ્રેજીને અભ્યાસ ન હતા. ભારતના બીજા ધર્મોમાં તે સંસ્કૃતિની જાતને જીવંત રાખનાર બ્રાહ્મણ વર્ગનું સ્થાન યુનિવર્સિટી અને કૅલેજમાં અભ્યાસ કરતાં વિદ્વાનોએ લીધું હતું. આ વિદ્વાન વગે ભારતની સંસ્કૃતિને પશ્ચિમાત્ય સંસ્કૃતિનું અનુપાન કરાવી ભારતની સંસ્કૃતિને સમૃદ્ધ કરી હતી, તે પ્રમાણે અંગ્રેજી ભાષામાં મફત્ત્વના ગ્રંથો રચી પશ્ચિમાત્ય સંસ્કૃતિને સમૃદ્ધ કરી હતી. શ્રી વિવેકાનંદ, સર રાધાકૃષ્ણ જેવા અંગ્રેજી ભાષાના નિષ્ણાતોએ એક બીજી સંસ્કૃતિને અપનાવી હતી. જેનોમાંખાસ કરીને વેતાંબર ગૃહસ્થામાં આવા વિદ્વાને ઓછા થયા છે, એટલે પશ્ચિમાત્ય સંસ્કૃતિ અને જૈન સંસ્કૃતિ ઉપર જોઈએ તેટલી છાપ એકબીજાની પડી જેવામાં આવતી નથી.
છેલ્લે સવાલ એ જોવાનું રહે છે કે-હાલના પલટાયેલ સંજોગોમાં જૈન ધર્મ ભારતની સંસ્કૃતિને અનુકૂળ રહેવા શું શું કરવાનું છે. મહાન દેશની સંસ્કૃતિ સમાજમાં મુખ્ય સ્થાન ભોગવે છે. તે સંસ્કૃતિને વિકસાવનાર દેશમાં પ્રવર્તતા ધર્મો છે, ભારતમાં જૂદા જૂદા ધર્મો-સંપ્રદાય છે. દરેક સંપ્રદાયની માન્યતા–ક્રિયાઓ જૂદા જૂદા પ્રકારની છે. જો દરેક સંપ્રદાયના ક્રિયાકાંડને વળગી રહેવામાં આવે, તેને જ મુખ્ય સ્થાન આપવામાં આવે, તો સમગ્ર દેશના આચારવિચારમાં ભિન્નતા થઈ જાય, અને દેશની સંસ્કૃતિની એકતામાં ભંગાણ પડે. દરેક ધર્મના આચારવિચારો દેશની મુખ્ય સંસ્કૃતિને પિષક-વર્ધક હોવા જોઈએ, વિઘાતક ન હોવા જોઈએ. દિલરૂબા, સિતાર, તંબૂર આદિ સંગીત ગાવાના યંત્રિામાં જૂદા જૂદા તારો જૂદા જૂદા સૂરો કાઢનાર ગોઠવવામાં આવે છે, પણ