Jain Dharm Prakash 1951 Pustak 067 Ank 09

Author(s): Jain Dharm Prasarak Sabha
Publisher: Jain Dharm Prasarak Sabha

Page 6

શ્રી જૈન ધમ પ્રકાશ.
૧૮૦
[ અશાડ
તેના પ્રભાવ આછા વધતા થયા છે, છતાં અઢારમા સૈકા સુધી આ સંસ્કૃતિ મૂળ સ્વરૂપમાં અખંડ રહેલ છે. અઢારમા સૈકામાં એટલે રાજકીય અંધાધુ ધીના કાળમાં ભારતની સ ંસ્કૃતિ અવનતિના છેલ્લે એટે આવી હતી. સંસ્કૃતિમાં એકતાને સ્થાને છિન્નભિન્નતા વ્યાપક થયા હતા, સંસ્કૃતિને પ્રચાર લગભગ બધ થયા હતા. સમાજમાં ન્યાતાતના બંધને વિપુલ થયા હતા. સંસ્કૃતિને પ્રચાર કરનાર બ્રાહ્મણુ વગ અજ્ઞાની અને સ્વાથી થયા હતા, તે વનુ સ્થાન લેનાર શ્રમણુ વિગેરે સસંસ્થામાં પણ અજ્ઞાનતા અને ધર્માં ધતા ફેલાણી હતી. ધર્મને નામે અનેક કૌભાંડો ઊભા કરવામાં આવ્યા હતા. અજ્ઞાન પ્રજાના જેટલેા લાભ લેવાય તેટલેા લાભ ધર્મગુરુઓએ લીધેા હતેા. અલબત્ત, જૈન જેવા ધર્મીમાં કાઇ કાઇ વિરલા સંયમી તપસ્વી મહાત્માએ થયા હતા. પણ તેમની સ ંખ્યા અલ્પ હતી. અને પાખડીએ પાસે તેમના પ્રભાવ એછા પડતા હતા. ધીમે ધીમે ભારતના ધર્માચરણમાં જેમ વિકૃતિ થઇ તેમ તેમ સ ંસ્કૃતિના પ્રભાવ ઓછો થતા ગયા. અઢારમા સૈકામાં ભારતની સંસ્કૃતિના છેવટના એટના સમયમાં-સસ્કૃત ભાષાના અભ્યાસ પણ એ થઇ ગયા હતા. સસ્કૃતમાં મૈલિક સાહિત્ય સર્જાવું લગભગ બંધ થયું હતુ, વાદ-વિત’ડાવાદમાં વિદ્વત્તા સમાઇ ગઇ હતી. સંસ્કૃતિને પોષનાર ધર્માચારમાં વિકૃતિ થઇ. સામાન્ય મુખ્ય ભાષા સંસ્કૃત મૃતપ્રાયઃ થઇ અને તે પોષનાર આજીવનધર્મ અને સસ્કૃતિને પોષવાના ભેખ લેનાર બ્રાહ્મણ આદિ વર્ગોમાં પણ સ્વાર્થ અને અજ્ઞાન દાખલ થયા. આવી ભારતની સ ંસ્કૃતિના અવનતિના કાળમાં ભારતમાં પાશ્ચિાત્ય યુરોપીય સાંસ્કૃતિને રાજકારણ સાથે સપર્ક થયા, અને સંસ્કૃતિના સંઘર્ષ થયા. પાશ્ચિમાત્ય સંસ્કૃતિ અને ભારતીય સ ંસ્કૃતિએ એકબીજાના સંપર્ક થી-સડુવાસથી કેટલું મેળવ્યું ? કેટલું ગુમાવ્યું ? કેટલું એક બીજાએ પચાવ્યુ, તેના ઇતિહાસ લખવાનું આ સ્થાન નથી, સમય નથી. પણ બ'ને સસ્કૃતિએ ઘણું મેળવ્યુ છે, ઘણું નકામું ફેંકી દીધું છે અને બંને સ ંસ્કૃતિ સમૃદ્ધ થયેલ છે તે હકીકત નિર્વિવાદ જોવામાં આવે છે.
જૈનધર્મ ભારતની સંસ્કૃતિને ઘડવામાં, પાષવામાં અને વિકસાવવામાં કેવા ફાળા આપ્યા છે, કેવા ફાળે! અત્યારે આપે છે, અને કેવા કાળેા આપવા જનેા છે, તે હકીકતનું ટુંકાણમાં દિગ્દર્શન કરાવવાનુ હવે રહે છે.
જૈનધર્મી એક મહાન્ ધ છે, અહિં સા આદિ ધર્મના સનાતન પ્રત્યે ઉપર રચાયેલા છે. તેનું તત્ત્વજ્ઞાન બુદ્ધિને ગ્રાહ્ય એવી જીવ-અજીવ કર્મ આદિ પદાર્થાની તાત્ત્વિક વિચારણા ઉપર નિર્ભીર છે. જડવાદને સ્થાને અધ્યાત્મવાદનુ જૈનધર્મ માં પ્રાધાન્ય છે. જૈનધર્મ ના ચરિતાનુયેગ નીતિવાદ (ethics) અજોડ છે. જૈનધર્મના મૂળભૂત સિદ્ધાંતામાં વિશ્વધર્મ થવાની બધી શકયતા છે. વૈદિક સંસ્કૃતિ અને તેના ર્ણાશ્રમ ધર્મોમાં વિકાર થવા માંડ્યો, વર્ણાશ્રમી બ્રાહ્મણ વર્ગ પેાતાને સાપરી