________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
અંક ૯ મે ]
સત્તરિયા અને તેનું વિવરણાત્મક સાહિત્ય.
૧૯૯
અવસ્થાએ તે ઉત્કૃષણ, અપકČગ, સ’ક્રમજી, ઉદીરણા, ઉપશમન, નિત્તિ અને નિકાચના છે અને એના બંધ, ઉદય અને સત્તામાં અતર્ભાવ થઇ શકે છે.
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
રચનાસમય—સત્તરિયા રચનાસમય જિનભદ્રષ્ણુિ ક્ષમાશ્રમણુના કરતાં પ્રાચીન જણાવાય છે અને એ માટે આ ક્ષમાત્રમણે પોતાની કૃતિ નામે વિસેસણવઈ( મા. ૯૦૦ ૯૧)માં સત્તરિયાના વિષયની ચર્ચા કરી છે એવું કારણ દર્શાવાય છે. સરિયાની રચના જર્પણમરહી( જૈન મહારાષ્ટ્રી) ભાષામાં થયેલી છે. પાંચસગહુ પગરણમાં જે પ્રાચીન પાંચ પ્રથાના ઉદ્ધાર છે, તેમાંનાં એકનુ નામ સતિકા ( સત્તરિયા ) છે તે આ જ છે એમ વિદ્વાનું માનવું છે. આ માન્યતા સાચી જ હાય તા સરિયાની રચના ચન્દ્રષિ મહત્તરની પહેલાંની છે એમ ફલિત થાય. આ બધુ વિચારતાં ૭૧ ગાયાવાળી સત્તરિયા વિક્રમની પાંચમી સદી જેટલી તે પ્રાચીન છે જ એમ માનવા હું પ્રેરાઉં છું. સત્તા ઉલ્લેખ કે એમાંથી કાઇ અવતરણુ કે એની ગાયાના ભાવરૂપ લખાણ જિનભદ્રગણિથી પહેલાંના ક્રાઇ ગ્રંથકારની કૃતિમાં છે ?
સત્તાની આદ્ય ગાથામાં દ્વિવાયના નિઃસ્પદરૂપ સક્ષેપ કહીશ એમ ગ્રન્થકારે કહ્યું છે. એ હિસાબે એએ ' પૂર્વધર ' સભવે છે અને એ દૃષ્ટિએ એમને સમય વીર સ ંવત્ ૧૦૦૦ અર્થાત્ વિક્રમ સંવત્ ૧૨૯ કરતાં તેા અર્વાચીન ન હાઇ શકે. વિશેષમાં જે ૧૭૧ મી ગાથામાં બધાદિ વિષે વિશેષ હકીકત જાણુવા માટે દિદ્ધિવાય જેવાની ભક્ષામણુ કરાઈ છે તે રંગાયા પ્રક્ષિપ્ત ન ડેાય તે એ પણ આ સમયનું સમર્થન કરે છે, સત્તરિયા વિષે. આથી વિશેષ ન કહેતાં એની ૬૮ મી અને ૬૯ મી ગાથામાં
4
,
ક્ષેપક ' શ્રેણુિએ આરૂઢ થયેલા જીવાના ક་પ્રકૃતિના વેદનને અંગેના મતાંતરની નોંધ છે એ બાબત નિર્દેશી. તેમજ આ અતિ પ્રાચીન કૃતિના તુન્નનાત્મક અને ભાષાષ્ટિએ અભ્યાસની આવશ્યકતા વિષે સારા કરી હવે હું એના વિવરણે વિષે ચ ુક કહું છું.
[R]
અંતરભાસ ( અંતર્ભાષ્ય )—સત્તરિયાના અયના અનુસધાનરૂપે જે ગાથામા રચાઈ છે. તેને ‘ અંતરભાસ ' કહે છે. સરિયાની પ્રત્યેક ગાથાના ભાસ( ભાષ્ય )રૂપ આ નથી. સિત્તરિની મુદ્રિત ચુષ્ણુિ અને એની મલયગિરિસૂરિષ્કૃત ટીકા જોતાં દસ ગાથાએ તા અતરભાસની છે જ એમ બેધડક કહી શકાય. પ્રસ્તુત ચુર્ણીમાં બીજી જે ગાથાઓ જોવાય છે તે પણુ અંતરભાસની ગાથા ખરી કે નહિંદુ એ પ્રશ્ન વિચારવા જેવા છે.
૧. ૭૦ મી ગાથામાં રત્નત્રયીના ઉલ્લેખ છે. ૨ જો ૭૧ ની ગાથા પ્રક્ષિપ્ત હાય તા હર મા પણ તેવી જ છે, અને એ રીતે વિચારતાં મૂળ ૭૦ ગાથા હાવી જોઇએ. ૩ ગામ્મસાગત ‘ કર્માંકાંડ ’ સાથેનું સંતુલન જે પ. મડ઼ેન્દ્રકુમારે કર્યું છે તે પાંચમાછઠ્ઠા કગ્રંથની આવૃત્તિમાં છપાયું છે. એ જોતાં કેટલીક ગાથાઓ સમાન ડેવાતી પ્રતીતિ થાય છે.
For Private And Personal Use Only
