________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
અંક ૯ મે ]
સત્તરિયા અને તેનું વિવરણાત્મક સાહિત્ય.
૧૯૭
શું આ ચારેના પ્રણેતાએ એક જ આચાય-પર'પરાના છે એવા પ્રશ્ન પ. હીરાલાલ જૈને એમના લેખ નામે “ રખંડાગમ, કમ્મપયડી, સતક ઔર સિત્તરી પ્રકરણ ” માં ઉઠાવ્યેા છે. આ લેખમાં એમણે સત્તરિયાને રચના-સમય વિક્રમની ચેાથીથી છઠ્ઠીનેા ગાળા ડાવાનુ જણાય છે એમ કહ્યુ છે ( જુએ પૃ. ૪૪૬ ).
'
નામકરણ—પ્રસ્તુત કૃતિનું નામ ગ્રંથકારે દર્શાવ્યું નથી. એનુ પ્રચલિત નામ * સિત્તરિ ' હોય એમ જણુાય છે, પરંતુ એની વાસ્તવિકતા માટે પ્રમાણ મળવુ' જોઇએ. સિદ્ધહેમચન્દ્રમાં “જ્ઞક્ષતૌ ૬: ' એ સૂત્ર (૮-૧-ર૧૦ ) દ્વારા ‘સતિ ’ ઉપરથી ‘સત્તર ’શબ્દ સિદ્ધ કરાયા છે. અહીં - સિત્તેર ' માટે ઉલ્લેખ નથી. ‘ જચિંતામણિ ' ચૈત્યવંદન, માનદેવસૂરિષ્કૃત ગણાતા તિજયપહુત્ત( ગા. ૪, ૯, ૧૧ તે ૧૪ ) ઇત્યાદિમાં ‘સત્તર’ શબ્દ જોવાય છે. સત્તર્ એ અર્થમાં ‘સયર' શબ્દ પશુ વપરાયો છે. જેમકે પચસ'ગહુપગરણના છેલ્લા અધિકારની ગા. ૧૪૭ માં. આની સ્વાપન્ન ત્તિમાં - સસતિકા ' શબ્દ છે, સત્તરિયાની મલયગિરિસૂરિષ્કૃત ટીકામાં પ્રારંભમાં આ કૃતિને સતિ કહી છે. સત્તરયા અને સરિયા એ બે શબ્દ પણ સાચા છે, પરંતુ ‘ સત્તર ' શબ્દ માટે શા આધાર આપી શકાય તે બાબત એ શબ્દ વાપરનારા વિદ્યાતા સૂચવવા કૃપા કરશે ?
ગાથાની સખ્યા—સત્તા અસિત્તેર થાય છે. આ અમાં પાયમાં સત્તર, સત્તરિયા, સયર, સયરિયા અને સિત્તરિ શબ્દ વપરાતા જોવાય છે. વળી આ અ'સૂચક સંસ્કૃત શબ્દ સંસ્કૃતિકાને પણ આ કૃતિ માટે પ્રયાગ થએલા છે. એથી આ કૃતિમાં ૭૦ ગાથા ઢાવાની પરપરા છે એમ લિત થાય છે, પરંતુ આજે આ કૃતિની જે ભિન્ન ભિન્ન હાયપોથીઓ મળે છે તેમાં વિશેષ ગાથા જોવાય છે. મુદ્રિત પ્રકરણમાલા તેમજ ઢબ્બા વગેરેમાં ૯૨ ગાથા છે. એમાંની કેટલીક અર્થની પૂતિ' કે એના સ્પષ્ટીકરણાથે ટીકાકારને હાથે કે કાઇ અભ્યાસીને હાથે રચાયેલી કે ઉમેરાયેલી હાય એમ જણાય છે. વળી એમાં 'તરભાસની ગાથાઓ પશુ ભળી ગઇ છે. એક સમયે સરિયાની ગાથા ૮૯ ની ગણાતી હતી એમ નીચે મુજબનુ' જે અવતરણુ આ સત્તત્તયાને લગતી હાથપોથીમાં જોવાય છે, એ ઉપરથી જાણી શકાય છેઃ—
" गाहग्गं सयरीए चंदमहत्तरमयाणुसारीए । टीगाइ नियमियाणं एगूणा होइ नउई उ || "
આને અથ એ છે કે-ચંદ્ર મહત્તરના મતને અનુસરનારી ટીકા પ્રમાણે સરની ગાથાનું પ્રમાણુ ૯૦ માં એક એછુ' અર્થાત્ ૮૯ છે. “ શ્રી જૈનધર્મ પ્રસારક સભા” એ ૪. સ. ૧૯૧૯ માં છપાવેલી સિત્તરની આવૃત્તિમાં ૭૫ ગાથા છે; જ્યારે હૈ. આ. સ.
૧ આ લેખ પ્રેમી અભિનન્દન ગ્રંથ(પૃ. ૪૪૫-૪૪૭) માં છપાયા છે.
૨ આ શીક વિચિત્ર છે, કેમકે એમાંનાં તમામ નામે એક જ ભાષામાં નથી એટલુ જ નહિ પણ પાઠ્ય નામો પણ પૂરેપૂરાં શુદ્ધ નથી. ૩ કેટલાક અભયદેવસૂરિષ્કૃત કહે છે.
For Private And Personal Use Only
