________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
| \ / * *
મારા
'દેશી કે ન તપદેશી બની શકતા જ નથી. અરૂપી આકાશ દ્રવ્યનો અખંડ સ્કંધ અનંત
દેશી છે તે સંખ્યાત કે અસંખ્યાતપ્રદેશી બની શકે નહિં પણ અસંખ્યાતપ્રદેશી ધર્મા હિતકા દ્રવ્યોના સંસર્ગવાળા આકાશનો દેશ અવિભાગપણે અસંખ્યાત પ્રદેશી કહેવાય છે અને તેને કાકાશ તરીકે ઓળખવામાં આવે છે. લેકમાં આકાશના પ્રદેશો અરૂપી ધતિકાદિ દ્રવ્યોના પ્રદેશો જેટલી જ અસંખ્યાત છે છતાં તે અનંતપ્રદેશી અખાંડ આકાશન ખંડિત થયેલે ટુકડે નથી, પણ તે અખંડ આકાશનો જ અસંખ્યાતપદેશી દેશ છે.
લેઢાના ગોળા જેવા અખંડ અરૂપી દ્રવ્યના કોમાં રહેલા દેશ તથા પ્રદેશો રૂપી ના સકંધના દેશ પ્રદેશોથી વિલક્ષણ છે, કારણ કે રૂપી રકંધના દેશ પ્રદેશો વતંત્ર છે તથી સ્કંધમાંથી છૂટા પડીને કિન્ન બીજ ધામાં મળી શકે અથવા તે સ્વતંત્રપણે છૂટા રહીને રકંધ કરાવી શકે તેમજ પ્રદેશો સર્વને છૂટા પડી જઇને પરમાણુ તરીકે પિતાને ઓળખાવે છે તે પાછા અનેક ભેગા મળીને સર્વથી નવો અંધ પણ બનાવી શકે છે. તેમને અમુક જ રૂપી દ્રવ્યનાં સ્કંધમાં ભળવું એ નિયમ હેતે નથી તેમજ છૂટા ન જ રહેવું એ પણ પ્રતિબંધ હોતો નથી ત્યારે અરૂપી દ્વના દેશ પ્રદેશ અને આધીન કંપસ્વરૂપ હોવાથી કોઈ પણ વખતે તેનાથી છુટા પડી શકતા જ નથી તેથી તેમને દેશ તથા પ્રદેશ સંજ્ઞા ધારણ કરવાને પોતાના સ્કંધથી ભિન્ન દ્રવ્યોના સ્કંધ, દેશ, પ્રદેશ તથા પરમાણુઓની અપેક્ષા રાખવી પડે છે. અર્થાત અરૂપી અખંડ સ્કંધમાં દેશ તથા પ્રદેશ સંજ્ઞા અન્ય વસ્તુઓના સંયોગથી કાપનિક હોય છે અને તે સંજ્ઞાના અખંડ લોઢાના ગોળાવરૂપ રકંધની સાથે સંબંધિત થઈને રહેલી રશૂળ, ધૂળતર, સ્થૂળતમ, યમ, સૂક્ષ્મતર અને સૂક્ષ્મતમ વસ્તુઓની જેમ અપેક્ષાથી દેશ તથા પ્રદેશ તરીકે ઓળખાય છે. જેમકેલેઢાના ગોળા ઉપર વાલ, વટાણા, તુવર, મગ, રાઈ અને ખસખસ આવી વસ્તુઓ મુકવામાં આને તો જે મળે આ વસ્તુઓ રહેલી છે તે બધા અખંડ ગોળાના દેશ તથા પ્રદેશ કહેવાય છે. આ પ્રમાણે ન માનીને કેવળ રકંધ માત્ર માનવામાં આવે તો પછી અંધ અખંડ હેવાથી ગળા ઉપર રહેલી લિન મિજ નરને બે ન થાય " એક વસ્તુને બે વા''; કારણ કે દેશ પ્રદેશ અભાવથી અમુક દેશમાં પણ દેશ તથા પ્રદેશ હાથ છે. ફરક એટલે જ છે કે રૂપી દ્રવ્યના કંધથી દેશ પ્રદેશ છૂટા પડી જાય છે તેમ અરૂપી રકંધથી તે છૂટા પડી શકતા નથી અને તેથી અરૂપી દ્રવ્યના પરમાણુ હતા નથી માટે જે પરમાણું છે તે રૂપી રકંધને પ્રદેશ છે.
ધર્માસ્તિકાય, અધર્મારિતકાય, આકાશારિતકાય, પુલાસ્તિકાય અને જીવાસ્તિકાય૨૫ પાંચે અસ્તિકાયના પ્રદેશ ભિન્ન ભિન્ન ધર્મવાળા છે અને તે ગતિ, સ્થિતિ, અવગાહ, પૂરખ્ય, ગડાને તથા ઉપગરનરૂપ છે. આકાશ માં અપરિમિત છે. છતાં પણુ આધરવરૂપ ચાર દ્રવ્યોને લઈને પરિપિત પણ છે અને તે અસંખ્યપ્રદેશી ધર્માસ્તિકાયાદિના કંધની અપેક્ષાથી અસંખ્યપ્રદેશ સ્કંધસ્વરૂપ છે. જો કે આકાશ પરિમિત તથા અપરિમિત અર્થાત્ લોકાકાશ તથા અલકાકાશના નામથી ઓળખાય છે છતાં તે અખંડ અને એક ભાવાળું છે, સ્વભાવભેદ અથવા તે ખંડિત થયેલા બેરકધી નથી. પરિમિત લેકા કાશમાં અપરિમિત અનતા છવ દ્રવ્ય તથા અનંત, અનંતતર, અનંતતમ પુદ્દગલ દ્રો રહેલા છે છતાં
For Private And Personal Use Only
